Videokunst
De kunst van Nam June Paik is angstig actueel in deze quarantainetijd
De kunst van Nam June Paik is angstig actueel in deze quarantainetijd. Hij voorspelde een wereld vol beeldschermen, maar fysiek contact bleef voor hem het belangrijkste.
De Koreaans-Amerikaanse kunstenaar Nam June Paik was een visionair. In 1974 bedacht hij een ‘elektronische snelweg’ – een technisch systeem waarmee de wereldbevolking verbonden zou zijn. In hetzelfde jaar maakte hij ‘TV-Buddha’ – een antiek boeddha-beeld dat sereen naar een televisie staart. Het wordt gefilmd met een cameraatje dat boven de televisie is opgesteld en dat beeld is te zien op het scherm.
Deze installatie maakt deel uit van een overzichtstentoonstelling over Paiks werk in het tijdelijk gesloten Stedelijk Museum in Amsterdam. Het is angstig actueel in deze quarantainetijd: net als de boeddha zitten wij allemaal voor schermpjes en cameraatjes om te communiceren met familie, vrienden, klasgenoten en collega’s.
Is onze gedwongen digitale communicatie de ultieme bevestiging van het gelijk van de in 2006 overleden Paik? Nou nee, vindt Leontine Coelewij, die de expositie samenstelde. Het toont ten overvloede aan dat hij een vooruitziende blik had. “Dat we veel meer digitaal met elkaar verbonden zijn, is natuurlijk al langer aan de gang.” Als deze crisis iets duidelijk maakt, dan is het hoezeer we het missen gewoon ergens te zijn. Samen. Coelewij heeft dat ook. “Ik mis de bezoekers, het directe contact met collega’s.”
Een achtergrond in de avant-gardemuziek
Die fysieke ervaring speelt juist een grote rol bij Paik, zegt de curator. “Je hebt kunstenaars die helemaal in de sfeer van de digitale wereld zitten. Paik niet. Hij had een achtergrond in de avant-gardemuziek, dingen doen voor een publiek. Dat blijft spelen in zijn latere werk.” Ietwat ironisch dus, dat ze de expositie waar ze zo trots op is, nu alleen kan laten zien in een filmpje waarin ze door de zalen loopt. En eerlijk is eerlijk, via de camera van een smartphone komt het werk van Paik niet tot zijn recht.
Neem de installatie ‘TV Garden’, die ook uit 1974 stamt. In een weelderig veld van kamerplanten staan talloze tv-schermen opgesteld, waarop allerlei beelden voorbijflitsen en een kakofonie van geluiden klinkt. “Het is een werk waar je in moet staan om het echt te ervaren”, zegt Coelewij. In het filmpje is het niet meer dan een warrig geheel van flitsend licht en blikkerig geluid. Terwijl het in het museum een hypnotiserende ervaring is, ook al door de geur van de planten. Maar sinds de presentatie voor de pers, drie weken geleden, betreedt alleen de plantenverzorger de zaal nog met regelmaat.
Shampoo in het haar van John Cage
Paik werd geboren in 1932 in Seoul. Een studie muziekgeschiedenis bracht hem in het toenmalige West-Duitsland, waar hij terechtkwam in een gemeenschap van vooruitstrevende kunstenaars, onder wie de avant-gardistische componist John Cage. Ze raakten bevriend en Cage speelde ongewild een rol in een van Paiks vroege performances. Tijdens een piano-uitvoering in 1960 – Paik speelde Chopin – stormde hij plotseling het publiek in en knipte de stropdas van een verraste Cage af en smeerde shampoo in zijn haar.
Een soort kunst waar we tegenwoordig misschien een beetje om moeten grinniken, maar die in deze vervreemdende tijden toch ook heel aantrekkelijk voelt. “Ik moet deze dagen veel denken aan de happenings van de vroege jaren zestig”, zegt Coelewij. “Dat is ook heel erg wat het werk van Paik inhoudt. De beleving met elkaar, op een bepaald moment.”
In 1964 verhuisde Paik naar New York. Televisieschermen en opnamen met de toen gloednieuwe Sony-videocamera gingen een steeds grotere rol spelen in zijn werk, maar met de celliste Charlotte Moorman bleef hij ook spraakmakende performances doen. En in 1974 sprak hij dus de profetische woorden over een elektronische snelweg: “Stel je voor dat we New York en Los Angeles verbinden met een telecommunicatienetwerk van satellieten, coaxkabel en optische vezels. Het kost net zoveel als de maanlanding, maar het nut zal veel groter zijn.”
Een plaats voor samenkomst
Die grootsheid wordt weerspiegeld in de ‘Sistine Chapel’, een enorme installatie uit 1993 die op de Biënnale van Venetië werd onderscheiden met een Gouden Leeuw. In het Stedelijk Museum is een grote zaal omgebouwd tot deze Sixtijnse kapel van de twintigste eeuw, waar op de muren en het plafond allerlei beelden geprojecteerd worden. Net als het origineel in het Vaticaan is het een plaats voor samenkomst.
“Ik denk niet dat het er bij Paiks experimenten met nieuwe technologie om ging dat het in de plaats zou komen van samen dingen bekijken en beleven”, zegt Coelewij. De impact van de zaal is met geen smartphone te vangen.
‘Nam June Paik, The Future is Now’, blijft tot 23 augustus in het Stedelijk Museum. De virtuele rondleiding is te vinden op www.stedelijk.nl (stay at home).
Lees ook:
Virtueel door de Hermitage in één shot van ruim vijf uur
De cultuursector zit op slot, maar kunst is ook buiten de theaters en musea te vinden
Het Hem wil alle bezoekers serieus nemen
In een voormalige kogelfabriek net buiten Amsterdam zit nu Het Hem, een laagdrempelig cultuurcentrum dat alle bezoekers serieus wil nemen
