Voor wie in de jaren tachtig demonstreerde tegen de plaatsing van kruisraketten in Nederland, is het theaterstuk De Bom een déjà vu. Vorige week repeteerde Peergroup in het Drentse bos waar kernkoppen lagen.
Door het Drentse dorp Darp rijden groene legervoertuigen af en aan. Met militairen die waarschijnlijk geen idee hebben dat er midden in het bos een groep van zeven jonge amateurspelers een scène uit het theaterstuk De Bom aan het repeteren is. Ze klimmen in bomen, vallen neer als ze een denkbeeldige bominslag meemaken, schreeuwen hun machteloosheid uit over de bedreigingen in de wereld die hen nu nog steeds boven het hoofd hangen.
Op de repetitieplek, bij een heuvel tussen de bomen, stapt scholier Wouter Schultink (16) net uit een nest met rode mieren (‘Au!’) als Eerin Middelkamp (17) zich tot het denkbeeldige publiek richt: “Heeft het zin dat ik iets ga zeggen, word ik gehoord? Ik ben zo boos. Leuk hè, dat jullie hier in een legertruck naartoe werden gereden, dan heb je straks een interessant verhaal. En vanavond zien jullie op tv nog een praatprogramma, en dat was het dan.”
En ze zingt een stuk uit het lied waarmee de band Doe Maar in 1983, op het hoogtepunt van de Koude Oorlog, een grote hit had: ‘Carrière maken, voordat de bom valt. Werken aan mijn toekomst, voordat de bom valt’.
Theaterdocent Wendy Viel (32) oefent met de zeven jongeren uit de regio de tweede van vijf scènes, het is een scène van 15 minuten waarin ze de machteloosheid van protesteren tot uiting moeten brengen. Viel breekt vaak in en geeft aanwijzingen: “Bedenk goed, toen is nu, jullie maken je nu zorgen om het klimaat of de positie van zwarte mensen, toen waren het die kernraketten die hier in dit bos lagen. Jonge mensen van toen, van jullie leeftijd, hadden het idee dat hun leven elk moment voorbij kon zijn. Laat dat voelen.”
Even verderop in dit bos lagen inderdaad in het diepste geheim zo’n twintig jaar lang kernkoppen in betonnen bunkers, op Amerikaans grondgebied. De Site heette de plek. Vanuit de Johannes Postkazerne in Havelte wordt hier nog steeds geoefend, ook door het Duitse leger. Militairen liggen er in de struiken, rennen met rookbommen heen en weer, er is een schietbaan en ze rijden zelfs in tanks.
Geen protest meer
“De meeste buurtbewoners vinden het wonen naast een militair terrein niet zo’n probleem”, vertelt Viel, als haar groep even later in dorpshuis De Stobbe aan de lunch zit. “Ook die Amerikanen die hier indertijd waren vonden ze wel leuk. En het gaf klandizie, veel mensen hadden er baantjes in het onderhoud en de schoonmaak. Raar eigenlijk dat er geen protest meer is in Nederland, de dreiging van een nucleair conflict is helemaal niet geweken.”
Niet alleen in Amsterdam (1981) en Den Haag (1983) werd er massaal gedemonstreerd tegen de aanwezigheid van 572 Amerikaanse kruisraketten – van 1974 tot in de jaren negentig – ook in Drenthe. Zij het op kleinere schaal.
Elke maand was er wel een protestblokkade, en elk jaar op Tweede Kerstdag een vredesmars, van Steenwijk naar De Site. Werden er bloemen aan de hekken gehangen.
Peergroup wil in de voorstelling De Bom, die samen met RTV Drenthe en het Nederlands Militair Historisch Instituut tot stand kwam, vooral de verhalen van betrokkenen en omwonenden in beeld brengen. Om de situatie ter plekke te zien en te voelen wordt het publiek in groepen van 25 met open legervoertuigen naar de plek gereden en daar rondgeleid. Op de route staan ook spelers op wacht en Pascal van Hulst (bekend van crimipodcast De Blankenberge Tapes) verzorgt de audiovisuele begeleiding.
Twee documentaires waren vooraf verplichte kost voor de vijf professionele en twintig amateurspelers die meedoen aan De Bom: Waken over kernkoppen (Andere Tijden, 2014) en Doelwit Volkel (Zembla, 2019). Daarin zie je dat een op de vijf dienstplichtigen indertijd met een doorgeladen uzi een week lang in Havelte, of ’t Harde, een week ‘speciale munitie’ moest bewaken.
Raketten vanaf Havelterberg
Dat die speciale munitie uit kernkoppen bestond, is nooit officieel bevestigd. Als de Russen de aanval openden en de Duitse verdediging zou falen, moesten de raketten vanaf Havelterberg worden afgeschoten. Dat was het idee. Pas eind jaren negentig werd De Site gesloten.
Na uren repeteren gaan de spelers nog steeds op in hun spel als ineens twee mountainbikers over hun ‘podium’ heen scheuren. Het gaat goed, geen ongelukken. Het Drentse bos langs de voormalige Amerikaanse basis blijkt een geliefde mountainbikeroute.
De spelers gaan onverstoord door en zingen alsof hun leven ervan afhangt het Vredeslied van veertig jaar terug, met een tekst van Jules de Corte: We vechten tegen de wapens, de wapens van de macht. Wij vechten tegen de waanzin. Doe mee met al je kracht.
Verhalen uit eigen familie
Spelers Eerin en Pepijn (van de mbo-acteursopleiding Noorderpoort in Groningen) hebben allebei familieleden die in Drenthe indertijd betrokken waren bij de bewaking van de kernkoppen.
Eerin Middelkamp (17): “In mijn familieapp had ik gezegd dat ik hieraan meedeed. Een oom reageerde. Hij was toen dienstplichtige, hij had gestaakt vanwege die kernkoppen en moest toen uit dienst. Anderen zeiden dat ze hadden meegelopen in demonstraties, wel tof. Ik heb zelf meegedaan aan een klimaat- en een Black Lives Matter-demonstratie. Als je niets zegt, wordt er ook niet geluisterd. Of die kernwapendemonstraties achteraf zin hebben gehad? Lastig, ik betwijfel het. Er zijn nog steeds kernbommen in Nederland, in Volkel.”
Pepijn Frouws (17): “Mijn opa vertelde me dat hij hier bommenbewaker was, als dienstplichtige. Zo’n gek idee. Ik kreeg zelf een paar maanden geleden een brief van Defensie, dat ik nu niet word opgeroepen, maar misschien in de toekomst wel. Ik ben niet perse bang voor een Derde Wereldoorlog. Of ik weleens heb gedemonstreerd? Ik wilde wel mee met vrienden op hun trekker naar Den Haag, maar ik moest naar school. Ben het wel eens met de boeren, ze krijgen overal de schuld van.”
De Bom: een 2,5 uur durende voorstelling op vijf lokaties op de voormalige nucleaire plek De Site in Havelterberg, 24-29 augustus. Voor info: peergroup.nl
Lees ook:
De Koude Oorlog is terug, en nu gevaarlijker dan in de vorige eeuw
Daags nadat ik de Russische minister van buitenlandse zaken hoorde uitvaren tegen het Westen, verschenen zijn opvattingen in een groot opiniestuk op zijn website en in de media. De teneur is duidelijk. Door de toenadering tussen Amerika en Europa richt de trans-Atlantische samenwerking zich weer op het opleggen van een wereldorde gebaseerd op westerse regels.
