De ideeënstrijd van architect Herman Hertzberger

The Proof of the Pudding
Regie: Patrick Minks, Jaap Veldhoen, Wouter Snips
★★★

Hoewel ietwat tam in vorm biedt deze documentaire over vermaard architect Herman Hertzberger een kleine schatkist aan ideeën en interessante vragen. De film richt zich met name op de kwestie die Hertzberger nog tijdens zijn leven beslecht wil zien: de transformatie van zijn structuralistische pièce de résistance – het oude hoofdkantoor van Centraal Beheer in Apeldoorn – tot een woonplek. Maar de kosten zijn hoog en de betrokken partijen… divers.

Op de achtergrond zweven visies op de inrichting van de samenleving. Hertzbergers ‘structuralisme’ stond en staat voor de menselijke maat, ‘aanraakbare’ en geen afstandelijke architectuur. ‘Vrijheid vinden in systemen’, zo verwoordt hij zijn visie die hij naar eigen zeggen overhield aan de Tweede Wereldoorlog.

Bestaat zulk idealisme nog in de architectuur? In het denken over de richting die je als samenleving kunt nemen? Of hebben winstmarges de vrijheid uit het systeem van projectontwikkeling gedrukt? Tegelijk zou je kunnen zeggen dat het streven van Hertzberger en andere architecten naar de menselijke maat Nederland veel dieper heeft beïnvloed dan een eventuele transformatie van het gebouw in Apeldoorn kan laten zien.

Grote vragen, boeiende materie. Hertzberger werkt op z’n negentigste niet meer de twaalf uur per dag die hij vroeger wegtikte. Hij heeft eigenlijk nóg een leven nodig want de snelheid van projectontwikkeling en welstandscommissies ligt duidelijk lager dan de snelheid van Herman Hertzberger. ‘Architectuur moet je binnenbrengen als smokkelwaar’, haalt hij Aldo van Eyck aan. Het tekent de contouren van het gevecht dat idealistische architecten dagelijks leveren. Een strijd die in Apeldoorn anders liep dan Hertzberger had gehoopt.