De huwelijksfuik is de moeder van de stikstoffuik

Sinds de vroege middeleeuwen verwijst het woord fuik naar een langwerpig visnet dat taps toeloopt: de vis zwemt er op eigen beweging in, kan aan het eindpunt geen kant meer op en zit dus hopeloos gevangen. Later werd het woord bij vergelijking ook weleens gebruikt voor een ongewenste ruimtelijke positie waarin iemand onverhoopt terechtkomt; denk aan de samenstellingen filefuik en politiefuik.

Veel ouder dan die vergelijkende ruimtelijke betekenis is een metaforische betekenis die fuik al eeuwenlang heeft: toestand waarin iemand zichzelf heeft gemanoeuvreerd en waaraan niet meer valt te ontsnappen. Vooral het huwelijk staat mede dankzij dichter Jacob Cats (‘Vader Cats’) sinds het midden van de 17de eeuw bekend als zo’n fuik.

Als metafoor figureert fuik de laatste jaren ook in combinaties als politieke fuik (uitzichtloze toestand waarin politici zichzelf hebben gemanoeuvreerd) en in samenstellingen als armoedefuik (toestand van armoede waaraan niet valt te ontsnappen) en schuldenfuik (uitzichtloze schuldenproblematiek waarin je al dan niet door eigen toedoen bent terechtgekomen). In feite is de huwelijksfuik de moeder van al deze metaforische fuiken.

De laatste tijd is er een opvallende uitbreiding van de verzameling samenstellingen met fuik in deze figuurlijke betekenis. In de nieuwe samenstellingen wordt vaak verwezen naar wat we tegenwoordig een narratief noemen: een als samenhangend verhaal gepresenteerde, breed gedragen problematiek waarop de overheid haar beleid baseert.

Voorbeelden zijn coronafuik, klimaatfuik en – sinds kort – stikstoffuik. Zulke woorden, die doorgaans worden geïntroduceerd door critici die zo’n narratief geheel of ten dele als een dwaling beschouwen, verwijzen naar een uitzichtloze toestand waarin de overheid dankzij haar eigen beleidskeuzes is terechtgekomen omdat de consequenties daarvan een verlammend effect hebben op de samenleving.