De gruwelijke Bijbel van Dimitri Verhulst

Laat de gelovigen gewaarschuwd zijn: als een schrijver als Dimitri Verhulst de eerste vijf boeken van de Bijbel gaat 'hervertellen' en hij noemt het resultaat 'Bloedboek', dan is de kans dat de Almachtige er goed van afkomt niet groot. De auteur, die vorig jaar het Boekenweekgeschenk schreef en in 2009 de Librisprijs won voor 'Godverdomse dagen op een godverdomse bol', is er de man niet naar rekening te houden met gevoeligheden van wie dan ook, God incluis.

Direct maar een kopstoot: het is merkwaardig, zegt de vroom-katholiek opgegroeide Verhulst, dat de Bijbel met al zijn verhalen over volkerenmoord in hotelkamers ligt, terwijl Hitlers 'Mein Kampf' verboden is.

'Bloedboek', dat deze week verscheen, bevat niet alleen boertige beschrijvingen van oud-testamentische geweldsdaden en seksuele capriolen, het is ook een portret van God als despoot, die de mens gevangen houdt in angst: "Zijn wij allemaal Zijn gelijken, dan is er niemand meer die van schrik voor Hem brak water zal gaan schijten."

Zou u dit boek, als dat kon, aan God zelf durven laten lezen?
"Het zou zeker nuttig zijn dat Hij eens geconfronteerd werd met het beeld van Hem in deze bijbelboeken. Het is nuttig voor een mens af en toe via een ander een spiegel voorgehouden te krijgen, en dat geldt ook voor een God - vooral voor een God, want Hij heeft net iets meer verantwoordelijkheden. Dus ja, ik zou Hem graag een gesigneerd exemplaar geven."

Dit is niet zomaar een hervertelling van de eerste vijf bijbelboeken, ofwel de Pentateuch. Aan het einde van 'Bloedboek' heb ik wel een idee hoe de auteur over God denkt.
"Toch ben ik trouw aan het origineel. Er staat niets in het boek dat niet ook in de Bijbel staat. Maar de karakterschets van die God is net iets duidelijker, omdat ik veel ballast uit het boek heb gehaald. Stambomen bijvoorbeeld, die kunnen de aandacht afleiden. Door die weg te laten, wordt de spiegel wat helderder."

Ik denk dat u iets verder gaat, door zelf uitspraken te doen over het karakter van deze God. Zo is Hij volgens u bang zijn macht te verliezen als de mens te sterk wordt.
"Ik vind Hem wel pathetisch in zijn hang naar liefde. Wat Hij van Abraham vraagt, wat Hij van Mozes vraagt: die mensen doen onwaarschijnlijke opofferingen! Je eigen zoon gaan slachten, als bewijs dat je Hem graag ziet. Je besnijden - je zal de eerste mens zijn die dat doet, een stuk van je penis knippen. Het zal je maar gevraagd worden. En dan is het nog niet voldoende voor die God. Hij straft Mozes, laat hem Kanaän, het beloofde land, niet binnengaan, omdat hij ooit water uit een rots heeft getoverd. Ik bedoel: wat verwacht God, die mensen zitten in de woestijn, ze hebben dorst."

Gaat het deze God om liefde, of om gehoorzaamheid?
"Ik denk dat er bij de religieuze mens niet zozeer liefde speelt, maar godvrezendheid."

U treft nergens liefde van de mens voor God aan?
"Eigenlijk niet. Niet in de Pentateuch althans."

Maar elders in de Bijbel toch wel? Neem alleen Jezus en de discipelen.
"Dat is iets anders. Het Nieuwe Testament is toch een stuk zachter, menselijker. Er moest ook wel een Mensenzoon komen, de tijd was er rijp voor, God-alleen was de slechtst mogelijke pr voor deze godsdienst. Maar het zou oneerlijk zijn met een boog om de genocides, het racisme, de intolerantie heen te lopen - zoals in het katholieke onderwijs wel gebeurde. Ik kreeg catechese, men wilde mij het woord van God brengen. Maar ze gaven mij niet het woord van God, ze gaven mij die woorden van God die zij hadden uitgekozen. Niet het volledige verhaal. Dat is niet alleen intellectueel oneerlijk, ook religieus: het zou van mij een slechte gelovige maken, want ik doe niet wat God van mij vraagt, namelijk homo's haten. Of Kanaänieten haten en uitmoorden."

Het is u niet meegevallen, deze hernieuwde kennismaking met de Bijbel.
"Ik vond het tamelijk shockerend. Dit is een boek dat in hotelkamers ligt. Je kunt net zo goed 'Mein Kampf' neerleggen - ook daarin is de roep om volkeren uit te roeien zeer luidruchtig. Maar 'Mein Kampf' is verboden. Het is een gruwelijke vergelijking natuurlijk, heel onprettig om te doen, maar ik wil ermee zeggen dat niemand het alleenrecht op genocide heeft: de Duitsers niet, de Joden niet, de Albanezen niet, de Hutu's niet. Er zijn genoeg genocides in de wereld."

Dat komt voort uit het wezen van de mens.
"Ja."

Maar u koppelt in uw boek aan Israël termen als 'übermenschelijkheid' en 'bevel is bevel'. Als het volk Kanaän binnentrekt, noemt u dat 'Heim ins Reich'. U kiest nazi-termen om het Joodse volk te beschrijven, dat is wel heel pijnlijk.
"Ik gebruik het vocabulaire dat wereldwijd bekend is als het vocabulaire van de genocide. Hadden de Duitsers een ander volk uitgeroeid dan het Joodse, dan had ik dit vocabulaire nog steeds gebruikt - deze woorden zijn bijna Esperanto geworden, jammer genoeg. Het enige dat ik wil aantonen: dit boek is een handleiding genocide."

U raakt de Joden extra door precies de woorden te gebruiken waarmee zij zijn uitgeroeid.
"Men moet van mij aannemen dat ik allesbehalve een antisemiet ben; ik ben de laatste om lacherig te doen over het leed van welk volk ook. Ja, ik ga waarschijnlijk wel mensen pijn doen - maar goed, dit is hún boek, niet mijn boek. De volkeren die erin uitgemoord worden, dat staat toch ook op hun geweten. Als je zweert bij dit boek en je kunt een woord als 'Endlösung' niet verdragen, dan vind ik je wel een flauwe kakker."

U zegt: we hebben het over het Joodse volk van toen. Maar het zal niet toevallig zijn dat u ook spreekt over 'bezet gebied'.
"Dat is het pijnlijke natuurlijk hè, soms weet je niet of je dit boek aan het lezen bent of de krant van vandaag. Ik word er stil van. Dat nog altijd een gebied op gruwelijke wijze bezet kan worden, omdat God het heeft gezegd. Ruim iedereen maar op. Dat is nog altijd geldig."

Het is maar een kleine groep gelovigen die zo denkt - ook binnen het judaïsme worden deze bijbelboeken veelal gezien als de verhalen van een volk dat leefde in een andere tijd dan de onze. Je zult weinig rabbijnen genocide horen verdedigen.
"Ik mag dat hopen, dat ze het niet verdedigen. Blijft natuurlijk wel overeind dat Israël nog altijd dat stinkende potje is dat het is."

Naast al die andere stinkende potjes in de wereld.
"Er zijn altijd planmatige uitroeiingen geweest, en er zullen er nog meer volgen. Dat heeft ook niet altijd te maken met God, ik denk dat de mens altijd slecht zal blijven. Als hij godsdienst kan gebruiken om slecht te zijn, dan zal hij dat doen, maar schaf godsdienst af en hij zal een andere reden vinden."

Waarom koos u eigenlijk voor de eerste vijf boeken van de Bijbel? Dat zijn meteen de meest gewelddadige. Ziet u niet een ontwikkeling in de Bijbel, waarbij dit het begin is, maar het einde iets anders?
"Zoals ik al zei: de behoefte aan een zachtere figuur, een mens, die voel ik in de Bijbel wel. Het wordt ook in het Oude Testament gaandeweg wat gezelliger, met het Hooglied en zo. Maar de Pentateuch vind ik juist zo interessant omdat het de oer-kern is van de drie monotheïstische godsdiensten. Als dit het gemeenschappelijke DNA is van de grote drie, en dat is het, dan is het wel een heel pittige kern."

Maar is het boeiende dan niet hoe gelovigen in de loop van de eeuwen - bijvoorbeeld aan de hand van de profeten die het opnemen voor de armen en onderdrukten - tot heel andere conclusies komen dan dit boek doet vermoeden?
"Dat is natuurlijk zo. Eigenlijk zou ik het God zelf willen vragen: kijk eens wat we gedaan hebben met uw wetten, wat een genoeglijke hypocrisie we er omheen geweven hebben."

Is het mogelijk de verhalen uit de Pentateuch metaforisch te begrijpen?
"Ik heb dat geprobeerd, maar ik kom dan niet verder dan een monster van Frankenstein-vergelijking. Namelijk dat je iets maakt, de mens, en dat dat maaksel vervolgens onhandelbaar blijkt te zijn. Ik denk dat dat een oerverhaal is, een van de grote vertellingen van de mens: de angst om iets te maken dat je zelf niet meer kunt beheersen. Die metafoor kan ik wel zien in God."