De enorme werken van Raphaela Vogel schudden ons wereldbeeld op

Melkmachines, afgedankte schaalmodellen van beroemde monumenten en video’s van zichzelf op de glijbaan verwerkt Raphaela Vogel (Neurenberg, 1988) tot nieuwe kunstwerken. Nu heeft de jonge Duitse kunstenaar een solotentoonstelling in Tilburg.

Tien giraffen staan ingespannen om een kar voort te trekken. Ze komen je tegemoet in de eerste zaal van het De Pont museum in Tilburg. De giraffen zijn bijna levensgroot en zijn opgebouwd uit gemodelleerde stukken wit plastic, alsof het schaaldieren zijn. Het doet sprookjesachtig aan, het roze ding op de kar erachter zou de giraffenmenner kunnen zijn.

Totdat je dichterbij komt. Het blijkt een anatomisch model van het mannelijk geslachtsorgaan en omgeving, witte tekstbordjes geven de naam van de onderdelen, in het Duits: ‘Schambein’, ‘Hoden’, ‘Eichel’. Pas dan valt op dat niet alles er even gezond uitziet. Er zitten genitale wratten en een rood gezwel (‘Karzinom’) op de penis, er is een slangenstelsel waarmee iets in de penis kan worden gebracht, een ‘Schwellkörperimplantat’, oftewel een hulp bij erectieproblemen.

Deze kar is gemaakt door de Duitse kunstenaar Raphaela Vogel. Ze noemde het werk Können und Müssen, en verwijst om te beginnen met een knipoog naar de vorstelijke status die de maatschappij mannen toeschrijft. Tegelijk kan je het ook zien als een overpeinzing van de kunstenaar zelf op het kunstenaarschap: iedere keer weer moet die presteren en leveren, ook als dat niet altijd kan.

Zoektocht naar de juiste vorm

Vogel studeerde in Neurenberg, Frankfurt en aan de Ateliers in Amsterdam. Ze had al kleine tentoonstellingen in München en de giraffenkoets stond vorig jaar zelfs op de Biënnale van Venetië. Kraaan in De Pont is haar eerste grote solotentoonstelling. Je volgt de kunstenaar in haar zoektocht naar de juiste vorm: je ziet haar op video’s uit 2011 experimenteren met de videocamera en hoe ze die haar eigen experimenten kan laten registreren.

Veel monumentaler wordt het in de grootste zaal van het museum. Daar staan het New Yorkse Vrijheidsbeeld, de Berlijnse Siegessäule en de Parijse Arc de Triomphe wat verloren bij elkaar, verbonden door buizen die een connectie suggereren. Het zijn afgedankte schaalmodellen van westerse triomfbeelden die misschien ook beter in een museum passen, zo lijkt Vogel te suggereren. Op een videoscherm zie je met enige moeite Vogel zelf: ze klimt met de camera op een bouwkraan om zo met een camera die 360 graden rondom filmt zichzelf en haar omgeving te registreren. Het is een verwijzing naar een film uit 1985 die ook in De Pont is te zien. Hierin filmt kunstenaar Helke Sander een moeder die met twee kinderen in een bouwkraan klimt en dreigt naar beneden te springen als ze geen betaalbare woning krijgt.

Voor Vogel staat de bouwkraan voor de mogelijkheid van verandering op allerlei gebieden. De titel van de tentoonstelling is daarom Kraaan, een combinatie van de Nederlandse en de Duitse spelling (met één a) van het woord. Het is ook verwijzing naar de letters A die verborgen zitten in de constructie van de hijskraan.

Gele sportwagen

Niet alle werken zijn makkelijk te lezen. Zo draait er in een andere zaal een gele sportwagen rond. Vanuit de koplampen projecteert-ie filmbeelden op de muren rondom die nauwelijks te volgen zijn vanwege de opstapeling van speciale effecten. Alsof Vogel meer wil zeggen dan op deze manier mogelijk is.

Veel begrijpelijker is Uterusland, een ruimte waarin je eerst langs een batterij melkmachines moet lopen om een film te kunnen zien. Hierop zien we Vogel zelf, gefilmd terwijl ze van een waterglijbaan roetsjt, een eindeloze claustrofobische ervaring. Soms heeft ze een babypop vast – alsof het een reis is naar het nieuwe leven. Vogel bekritiseert hier de hoogmoed waarmee we omgaan met het dieren- en mensenleven, maar heeft het ook over het keurslijf waarin ze zichzelf als vrouw en kunstenaar gedwongen voelt.

Vogel maakt in haar werk ruimte voor het ongemak en de imperfecties van onze tijd, dingen die niet altijd even prettig zijn om erkennen. Maar die juist door een humoristische draai en onverwachte associaties wel een intrigerend kunstwerk vormen.

★★★ Raphaela Vogel, ‘Kraaan’, tot 27 augustus te zien in het De Pont museum in Tilburg.

Lees ook:

In de kunst van Kara Walker komen gruwelijkheid en intimiteit samen

Schilderkunst is voor witte, mannelijke kunstenaars, vindt de Afro-Amerikaanse Kara Walker. Haar honderden tekeningen, knipsels en collages tonen nu in een tentoonstelling haar perspectief op de geschiedenis.