De debuutroman van Lisa Halliday is meeslepend, maar niet helemaal vervullend

Hoe gevaarlijk (of juist uitdagend?) is de wereld voor mooie, jonge vrouwen die weinig om handen hebben. ‘Asymmetrie’ opent met twintiger Alice die zich op zondag zit te vervelen op een bankje in een park als daar een oude man aanschuift die vraagt wat ze aan het lezen is. Ze kletsen wat en later, bij de derde zondagse ontmoeting, vraagt hij ‘of ze het aandurft?’. ‘Are you game?’, klinkt het in het Engels.

Nieuwsgierige Alice is er wel voor in. In de oude man heeft ze de beroemde Ezra Blazer herkend, rijke schrijver, winnaar van drie Amerikaanse National Book Awards, eeuwige Nobelprijskandidaat. Een man met een ‘rimpelig koel’ vel en zachte lippen (‘maar dat was buiten zijn tanden gerekend’), zo blijkt als Alice hem bezoekt in zijn appartement aan Amsterdam Avenue, New York. Alice heeft zelf schrijfaspiraties, al zijn die nog wat diffuus, ze werkt nu als redacteur bij een uitgeverij. De seks is avontuurlijk, wat niet alleen te maken heeft met zijn weigering een condoom te gebruiken (‘onmogelijk’) maar ook met zijn wankele fysieke staat (“Soms voelde het net alsof ze Dokter Bibber speelde, alsof zijn neus zou knipperen en zijn zoemer afgaan als ze zijn lachbotje er niet ongeschonden uitpeuterde”).

Een pikant #MeToo-achtig gegeven, de verhouding tussen de piepjonge aspirantschrijfster en de bejaarde succesauteur, temeer omdat dit verhaal wortelt in de werkelijkheid. Schrijfster Lisa Halliday zou als twintiger een affaire hebben gehad met de ruim veertig jaar oudere, onlangs overleden Philip Roth. Schrijfster en schrijver zijn na hun verhouding bevriend gebleven, hij heeft haar manuscript gelezen en geprezen, zo vertelde Halliday in een interview met The New York Times.

Maar wie het om Philip Roth te doen is kan misschien toch beter de schrijver zelf lezen (of de weinig vriendelijke memoir van zijn ex-vrouw Claire Bloom). Ezra Blazer lijkt met de oude Roth zijn leeftijd, zijn kwalen, prijzen, hoge libido, fascinatie voor honkbal én voor de Joodse geschiedenis gemeen te hebben. Maar de roman van Halliday is fictie; een suggestieve ideeënroman, erudiet, geestig, lichtvoetig. Vol observaties over lezen en schrijven en verwijzingen naar andere literatuur. Zo verweeft Halliday de ervaringen van Alice met fragmenten uit wat ze leest, van de welkomsttekst op de website van een abortuskliniek tot passages uit door Blazer aan Alice opgedrongen teksten als ‘Eichman in Jerusalem’, ‘Huckleberry Fin’.

Origineel maar bedrieglijk

Licht en fris is dit boek, origineel, maar ook bedrieglijk. De vraag waar Halliday op uit is, houdt de lezer lang in spanning. Het antwoord lijkt simpel, de titel zegt het al: dit boek gaat over ongelijkheid, over verschillen tussen mensen (seksen, nationaliteiten, generaties) die veelal hiërarchisch zijn.

De asymmetrie schuilt niet alleen in de inhoud maar ook in de vorm van deze roman, die uit drie ongelijke delen bestaat. Het eerste deel ‘Zotternij’ (‘Folly’) vertelt in de hij-vorm over de verhouding tussen Alice en Ezra. In het tweede deel, ‘Waanzin’ (‘Madness’), kruipen we in de ik-vorm in de huid van de Irakees-Amerikaanse Amar Ala Jafaari, die ondervraagd wordt op het vliegveld van Heathrow, uit de rij gepikt als hij Engeland in wil voor bezoek aan een vriend. Het derde deel, ‘Ezra Blazers Desert Island Discs’, is het transcript van een radio-interview uit 2011 met Ezra Blazer, inmiddels wél Nobelprijswinnaar en nog ouder, die de jonge vrouwelijke interviewer vertelt over zijn werk, leven, muziekvoorkeuren en ondertussen (hoe hardleers) met haar probeert te flirten.

Een zedenschets, een thriller, een interview. Verhalen over liefde, politiek, schrijverschap, roem, rijkdom. Halliday roept vragen op. Wat trekt Alice in Ezra? Is ze leerling? Opportunist? Is dit een idyllische liefde (‘met hem was alles mooier dan zonder hem’) of een corrupte relatie? Of beiden? De seks wordt geruild voor kennis, voor boeken, voor geld en goederen (en niet zo’n beetje ook). De schijnbaar naïeve Alice wordt door haar beroemde minnaar meermaals vernederend op haar plaats gewezen, maar anderzijds komt de bejaarde schrijver er zelf zeker ook niet florissant vanaf met zijn ejaculatie als ‘een zwak drinkfonteintje’, zijn ‘honderd dingen die er voor het slapen gaan moeten gebeuren’, zijn ontploffende defibrillator. Wie gebruikt wie hier?

En hoe zit het met de net gepromoveerde jonge econoom Amar Al Jafaari, die vastgehouden wordt op het vliegveld, het voorportaal van de westerse samenleving, en ondertussen memoreert hoe hij en zijn familie bekneld zijn geraakt in het Amerikaans-Irakese conflict. Hoe verhoudt Amar zich tot zijn ouders die voor hun zoons de Amerikaanse droom najoegen, een droom die nu is verworpen door Amars geliefde oudere broer Sami die in de na-oorlogse chaos in Irak is verdwenen. Ook in Amars relaas roept Halliday vragen op over macht en onmacht, over de botsing tussen de oude en de nieuwe wereld, tussen heden en verleden, geloof en ongeloof, het welvarende vrije Westen en het getergde Midden-Oosten. Is de jonge man onschuldig of iets van plan?

Overmoedige loners

‘Details brengen fictie tot leven’ doceert Blazer, en Halliday imponeert met een rijkdom aan details die amuseren en ontroeren. Zoals wanneer een (te) dartele Alice haar minnaar vermaakt met een imitatie van Charlie Chaplin en je daarin proeft hoezeer Chaplin zíjn leven is, bijna voorbij. De veelheid zorgt ervoor dat je in dit boek bij iedere nieuwe lezing wel iets nieuws kan vinden. De schrijfster schetst een samenleving vol overmoedige loners in parallelle werelden die op elkaar inwerken én gescheiden blijven, en dit in een drieluik dat de lezer welbewust ook weinig houvast biedt.

Hoe verhouden de drie delen zich tot elkaar? In het transcript van het interview worden antwoorden geopperd die ik hier niet zal herhalen. Blazer spreekt over ‘Ulysses’ en over branie, manie en depressie. “We vliegen te dichtbij de zon op grond van illusoire gevoelens van macht, zekerheid en zeggenschap, en wanneer ons kaartenhuis dan onvermijdelijk instort volgen na die hoge toppen des te diepere dalen.” Weer zo’n fraaie zin, maar iets van dat kaartenhuis blijft hangen na afloop, alsof dit ook op Halliday’s eigen boek slaat: slim, vol bravoure, niet helemaal vervullend.

Oordeel: Geestig, erudiet, meeslepend, niet helemaal vervullend.

Lisa Halliday
Asymmetrie
Vert. Lisette Graswinckel.
Atlas Contact; 336 blz. € 22,99

Lisa Halliday is vrijdag 21 september te gast op ILFU (International Literature Festival Utrecht) op de ‘Avond van de roman’. Info: www.ilfu.nl in Tivoli Vredenburg in Utrecht.

Recensenten van Trouw bespreken pas verschenen fictie, non-fictie, jeugdliteratuur en thrillers. Meer recensies leest u hier.