De constante nachtmerrie van de slechte slaper: ‘Nooit kan ik even ontsnappen aan mezelf’

Iedereen heeft weleens een rottige nacht. Maar in de documentaire ‘In de armen van Morpheus’ zien we mensen die hele nachten wakker zijn of leven van dutje naar dutje, of op het moment van inslapen een adrenalineshot in de borstkas krijgen. Filmmaker Marc Schmidt: “We hebben geen controle over wat er ’s nachts in ons hoofd gebeurt”.

In zijn film volgt Schmidt een handvol Nederlanders en Vlamingen die ’s nachts maar een stuk gaan fietsen, op de gekste momenten en plekken in slaap vallen of agressieve slaapwandelaars blijken. De documentairemaker sprak met neurologen en experts die slaap bestuderen, maar “wat er diep in de hersenen gebeurt tijdens onze slaap, ze weten het niet”.

Schmidt heeft een goed oog voor complexe onderwerpen. In 2012 kreeg hij een Gouden Kalf voor ‘De regels van Matthijs’, een fraai vormgegeven, intense documentaire over een jeugdvriend met autisme die steeds meer verdwijnt in zijn eigen chaotische wereld. De menselijke psyche als inspiratiebron. Schmidt: “Alles wat er zich in het hoofd afspeelt, met al die interne conflicten, vind ik interessant. Terwijl er aan de buitenkant vaak weinig te zien valt.”

Er tegenop zien om te gaan slapen

Dat geldt ook voor slaap. Schmidt had een persoonlijke aanleiding om nieuwsgierig te zijn naar slaaponrust. Enkele jaren geleden had hij een tijdlang een terugkerende nachtmerrie. “Als een soort Rambo slachtte ik tientallen mensen af. ’s Ochtends werd ik stijf van de adrenaline wakker, het duurde uren om een beetje bij te komen. Ik zag er steeds meer tegenop om te gaan slapen. Precies op het moment dat ik besloot hulp te gaan zoeken hield het op.”

Inmiddels kan hij de dromen misschien wel duiden: ze kwamen in een levensfase met veel persoonlijk conflict. Vooral het onvermogen om het hoofd te sturen bleef hem bij.

Is de nacht een reflectie van de dag? Daar is Schmidt van overtuigd. “Blijkbaar hebben we slaap en dromen nodig om te overleven.” En andersom: “In het waken liggen bijna altijd de problemen van het slapen.” Voor de mensen die hij volgt, voldoet slaap niet om te verwerken wat er zich allemaal in hun hoofd afspeelt. Een vrouw heeft haar hele leven al angstaanjagende dromen. Wanneer ze vertelt dat ze is opgevoed door Jehova’s getuigen die haar boeken vol apocalyptische plaatjes gaven, valt het een en ander op z’n plaats. Maar Schmidt wil niet teveel verklaren. Het is zijn expertise niet. En: “Zodra je daar aan begint moet je heel veel gaan uitleggen. Daar vind ik film geen geschikt medium voor.”

'Slapen is een verschrikkelijke trip’

Film kan je daarentegen wel de illusie geven ergens bij te zijn, een ervaring mee te beleven. En zo wordt zeker het tweede deel van ‘In de armen van Morpheus’ een soort vervreemdende, surrealistische rondgang door mystieke landschappen, nachtelijke stadstaferelen, benauwende ruimtes en ‘poppenhuizen’, waarin zijn personages, soms in net niet kloppende verhoudingen, weifelend hun weg vinden. De koortsachtige geluidsband, eerder abstract dan realistisch, draagt bij aan het gevoel van ontreddering en ontwrichting dat je ook als kijker bekruipt.

“Nooit kan ik even ontsnappen aan mezelf, dat vind ik het ergst”, vertelt een chronisch slapeloze. “Slaap ik langer dan 3 à 4 uur dan ben ik helemaal uit mijn doen”, zegt iemand. “Ik ben wakker maar mijn lichaam niet”, vertelt een ander. En: “Slapen is een verschrikkelijke trip naar een enge plek.”

De rustige nachten met acht uur slaap die velen voor lief nemen, is voor deze mensen een onvoorstelbare luxe.

'In de armen van Morpheus' is vanaf 9 juli te zien in filmtheaters en op streamingplatforms Picl én Vitamine Cineville