De bloemen te rood, de bergen te hoogJAN BROKKEN, 'GOEDENAVOND MRS. RHYS'

Jean woonde in de hoofdplaats Roseau, maar bracht haar vakanties door op de suikerplantage Geneva Estate, dat aan de familie van haar moeder behoorde. Daar kwam een eind aan, toen het woonhuis door opstandige negers in brand werd gestoken en de plantage verwoest. Deze gewelddaad heeft een onuitwisbare indruk op haar gemaakt en haar laatste roman 'Wide Sargasso Sea' begint met een soortgelijke gebeurtenis. De blanke Antoinette Cosway is opgegroeid tussen de zwarte en gekleurde kinderen van de plantage en voelt zich tussen hen helemaal thuis. Als de opstand is uitgebroken en het huis in brand is gestoken, waarbij haar broertje in de vlammen omkomt, rent ze naar haar zwarte vriendinnetje Tia toe.

"Ze hadden van hetzelfde voedsel gegeten, in hetzelfde bed geslapen, in dezelfde rivier gebaad, ze hoorden bij elkaar, twee vriendinnen, de ene wit, de andere zwart en van het ene op het andere moment stonden ze als vijanden tegenover elkaar. Antoinette wilde dat nog niet direct aanvaarden, ze holde naar Tia en zag de steen op zich afkomen. Bloed op haar gezicht, tranen op dat van Tia." Blank contra zwart, Jan Brokken vindt die controverse terug bij zijn bezoek aan het eiland, hoewel de roman zich afspeelt in het tweede kwart van de vorige eeuw. Het is verleidelijk om dieper in te gaan op leven en werk van Jean Rhys, omdat het boek van Brokken daar volledig op inspeelt. Om me tot het hoogst noodzakelijke te beperken: Jean werd op haar zestiende jaar door haar vader naar Engeland gezonden. Haar moeder was al lang dood. Toen haar vader twee jaar later stierf, was er geen geld meer, ze ging als revuegirl in de provincie werken en liet zich door mannen onderhouden. In 1919 trouwde ze met de Nederlander Jean Lenglet, beter bekend als Eduard de Neve, die ze in Parijs had leren kennen. De Neve was chansonnier, journalist, schrijver, avonturier. Ze beleefde een heerlijke tijd met hem in Wenen, een periode van betrekkelijke luxe. Terug in Parijs werd haar man wegens verduistering tot acht maanden gevangenisstraf veroordeeld.

Terwijl hij in de gevangenis zat, ontfermde de Amerikaanse schrijver Ford Madox Ford zich over haar. Hij werd hals over kop verliefd en zijn vrouw zette hem aan om aan die opwelling toe te geven, in het besef dat hij na deze bevlieging weer bij haar zou terugkeren. Dat gebeurde dan ook. Voor de zoveelste keer werd Jean de dupe, maar belangrijker voor de lezer is dat zij deze episode in een van haar mooiste boeken 'Postures', later 'Quartet' genoemd, heeft uitgewerkt. Na jaren van vergetelheid en armoede komt 'Wide Sargasso Sea' in 1966 uit en wordt ze herontdekt. Te laat, zoals ze zelf zegt, ze is intussen een moeilijke, aan de drank verslaafde oude dame (76) geworden. "Ze zoop." Met dit boek wilde ze een aanvulling geven op een andere roman, op 'Jane Eyre' van Charlotte Bronte. "Die krankzinnige Bertha Rochester, een Westindische, was haar te karikaturaal; door uitvoerig op haar voorgeschiedenis in te gaan wilde ze begrip voor haar wekken." De jeugd van Antoinette Cosway die ze beschrijft, heeft bedrieglijk veel van de hare weg.

Brokken heeft zich werkelijk uitgesloofd om op het eiland zelf, waar vrijwel niemand een boek van haar heeft gelezen, achter haar ware geschiedenis te komen. Waarbij hij zich voor ogen houdt, zoals hij dat zelf zegt: "Schrijvers liegen nooit, ze vertellen hun eigen waarheid." Wat hem ook bezighoudt, is de omslag in haar gevoelens voor de zwarten. Genegenheid slaat om in haat. Zij bewaart angstvallig een geheim, maar niemand weet wat. Er gaat een gerucht dat haar vader haar naar Engeland zou hebben gezonden, omdat ze omgang had gehad met een gekleurde jongen. Maar ik kan me nauwelijks voorstellen dat zij, die in haar boeken zoveel van de schaduwzijde van haar leven heeft gestopt, waarbij ze zich niet mooier voordoet dan ze is, dit niet zou hebben willen prijsgeven. Hoe dit ook zij, de speurtocht van Brokken - die vaak vergezeld wordt door een opmerkelijk balorige gids/chauffeur - levert een levendig beeld op van dit geisoleerde eiland en zijn bevolking. Het is jammer dat de uitgever naast de foto's ook niet een kaartje van het bergachtige eiland heeft afgedrukt, waardoor we de tochten van de schrijver beter hadden kunnen volgen. En nu ik het toch over de foto's heb, Brokken ziet in foto's van Jean Rhys telkens een sensueel detail. De omslagfoto, al vermeldt het boek het niet, is in 1921 in Wenen gemaakt, haar luxe periode met De Neve. Op het omslag van het boek van Emile van der Wilk 'Ed. de Neve' (uitgeverij De Schaduw, Tilburg) staat een prachtige foto van Jean en De Neve in Wenen. Ook uit 1921 en Jean in hetzelfde japonnetje. Zij zit met een boek in haar hand op een stoel, de blik enigszins geloken. Zediger kan het haast niet.

Ik heb het boek met veel genoegen gelezen. Maar de lezer moet wel enige kennis van het werk van Jean Rhys hebben om datzelfde genoegen ten volle te kunnen smaken. Of misschien zijn er lezers die net als Jan Brokken al direct het eiland dat Jean Rhys oproept voor ogen krijgen: "Te veel blauw, te veel purper, te veel groen. De bloemen te rood, de bergen te hoog, de heuvels te dichtbij."