De bibliotheek verdwijnt, en dat baart de Raad van Cultuur zorgen

Niet alle Nederlanders kunnen op dit moment gebruik maken van alle voorzieningen die bibliotheken volgens de wet moeten aanbieden. Dat concludeert de Raad voor Cultuur in een advies aan minister Ingrid van Engelshoven van onderwijs, cultuur en wetenschap. In zestien van de 355 gemeenten kunnen burgers geen gebruik meer maken van het complete aanbod. In 2015 waren dat nog tien gemeenten.

Veel gemeenten draaiden de afgelopen jaren de geldkraan verder dicht: ze spenderen inmiddels 19 procent minder aan bibliotheken dan in 2010. Sinds de decentralisatie in 2015 beslist het Rijk niet meer mee, maar verdelen gemeenten zelf hun geld. “Bij bezuinigingen wordt er als eerste gekeken naar culturele voorzieningen zoals bibliotheken”, zegt Marijke van Hees, voorzitter van de Raad voor Cultuur.

De minister vroeg de Raad om advies voor een evaluatie van de bibliotheekwet, die inging op 1 januari 2015. Volgens die wet horen bij een goede openbare bibliotheekvoorziening vijf functies: toegankelijk maken van kennis en informatie; werken aan ontwikkeling en educatie; leesbevordering; kennismaking met kunst en cultuur, waaronder literatuur; ontmoeting en debat.

Zorgelijk

Veel bibliotheken moeten hun deuren sluiten en nu is er onder meer in de gemeenten Montfoort, Mook en Middelaar en Roerdalen geen zelfstandig filiaal meer. Inwoners moeten uitwijken naar buurgemeenten, of gebruikmaken van een afhaalpunt. Andere gemeenten hebben alleen nog een commerciële bibliotheek of een vrijwilligersbibliotheek die niet alle functies ondersteunt. Ook nam de gemiddelde afstand tot een bibliotheek voor inwoners van vijftien van de zestien gemeenten toe. Het landelijk gemiddelde is 1,9 kilometer en bij deze gemeenten is het 2,7.

Ook in andere gemeenten zijn de bezuinigingen te merken. Sinds 2012 daalde het aantal bibliotheeklocaties met 27 procent. De huidige wet is te vrijblijvend, zegt de Raad. “De minister moet verplichtingen opnemen in de wet en ze ook handhaven. Zonder dat is de wet gebakken lucht”, meent Van Hees.

Het verdwijnen van bibliotheken is zorgelijk, zegt de Raad, die in het advies wijst op het internationale onderwijsonderzoek Pisa dat onlangs werd gepubliceerd. Daarin staat dat de leesvaardigheid van Nederlandse jongeren snel afneemt en slechter is dan in omliggende landen. Het is aangetoond dat kinderen beter gaan lezen als ze daartoe worden gestimuleerd, zegt Van Hees. “Daarbij spelen bibliotheken een grote rol.”

Een volwaardige bibliotheek in elke gemeente moet een wettelijke verplichting zijn, vindt de Raad. En ook dat jongeren onder de 18 jaar daar gratis gebruik van kunnen maken. Op dit moment is dat niet in alle gemeenten het geval. Daar dienden Kamerleden Asscher (PvdA) en Ellemeet (GroenLinks) vorig jaar een motie over in.

Toch is het niet alleen kommer en kwel, schrijft de Raad. Door de nieuwe bibliotheekwet zijn de alternatieve functies van de bieb veel belangrijker geworden. “Op sommige plaatsten floreert de bibliotheek als nooit tevoren”, stelt Van Hees. Zeker 40 procent van de Nederlanders komt eens per jaar in een bibliotheek, maar al lang niet meer alleen voor het lenen van een boek. Ze komen er bijvoorbeeld voor studie of lezingen.

In totaal heeft de Raad vijf aanbevelingen voor de minister, waaronder de roep om betere bibliothecarissen. De afgelopen jaren zijn veel opleidingen opgeheven, maar is de taak van de bibliothecaris juist complexer geworden. Die adviseert niet alleen over boeken, maar organiseert en begeleidt tegenwoordig ook debatten en helpt bijvoorbeeld mensen met dyslexie. Bovendien wordt het personeelsbestand steeds grijzer omdat door geldgebrek gepensioneerd personeel regelmatig wordt gevraagd om terug te komen als vrijwilliger. “Het moet niet gekker worden”, aldus Van Hees. “Vrijwilligersinzet is prima, maar niet om bezuinigingen op te vangen.”

Lees ook:

Reportage: Na zes jaar is de bibliotheek terug in het Friese dorp Hallum.

‘Dit is belangrijk voor de sociale samenhang in het dorp.’

Behoud bibliotheken: die brengen ons samen

De bieb zorgt voor een onmisbare sociale infrastructuur, die mensen sterker maakt. Wees daar zuinig op, zegt Bart Brouwers, hoogleraar journalistiek aan de RUG.

De bieb: toonbeeld van onze beschaving, redding van mijn jeugd. Ik kom er bijna nooit meer.

Stevo Akkerman ging weer eens naar de bieb. “Ik wist meteen weer waarom ik hier nooit meer kwam, maar ook waarom ik hier vroeger niet weg te slaan was.”