De absurde strijd om het eeuwenoude Krimgoud - dat nog altijd ergens in Nederland ligt

De Schatten van de Krim
Regie: Oeke Hoogendijk
★★★★

Na haar bekroonde documentaireserie Het Nieuwe Rijksmuseum, waarin de tien jaar durende verbouwingsperikelen van de nationale kunsttempel onderwerp waren van een grootse tragikomedie, heeft Oeke Hoogendijk zich opnieuw op een museum gestort. Het resultaat is weer verbluffend. Bovendien werpt De Schatten van de Krim vanuit onverwachte hoek licht op het Russisch-Oekraïense conflict.

In de documentaire, die vanwege de oorlog in Oekraïne eerder de bioscoop aandoet dan gepland, gaat het om het Allard Pierson Museum in Amsterdam. Het museum zit met een schat in zijn maag waar verschillende partijen om vechten. Hoogendijk is er – heel alert – met de camera bij als de machtsstrijd in 2014 losbarst. En ze gaat door als die strijd in de loop der jaren bizarre vormen aanneemt – denk vooral aan de slepende rechtszaak die bekend werd als de Krimgoud-zaak.

De tentoonstelling ‘De Krim – Goud en Geheimen van de Zwarte Zee’ was in 2014 een maand open, toen de Krim werd geannexeerd door Poetin. Omdat de Krim bij Rusland werd ingelijfd en Oekraïne zijn schiereiland kwijt was, claimde Oekraïne onmiddellijk de kunstschatten. Die waren in de ogen van de regering in Kiev immers niet Russisch maar Oekraïens.

Wie is de eigenaar?

De vier musea op de Krim, die de schatten uitleenden aan het Amsterdamse museum, redeneerden natuurlijk dat het om hun eigendommen ging. De bruiklenen moesten spoorslags terug naar de Krim. Wim Hupperetz, directeur van het Allard Pierson, zat plots tussen twee vuren. Wie was nu de eigenaar? Waar moesten de schatten naar toe?

Zoals in haar Rijksmuseum-documentaire volgt Hoogendijk als een vlieg op de muur verschillende hoofdrolspelers. Een van de sleutelfiguren is Krim-curator Valentina Mordvintseva die als archeoloog heel wat voorwerpen zelf heeft opgegraven. Mordvintseva heeft de Krim-musea ervan overtuigd hun topstukken uit te lenen en is hevig geëmotioneerd. Ze voelt zich vreselijk schuldig over de patstelling.

Aan Oekraïense zijde treffen we Ljoedmila Strokova, directeur van het Historisch Museum in Kiev. Het gaat om twee vrouwen die ooit op goede voet stonden, maar elkaars bloed wel kunnen drinken. Ondertussen zien we – zeer inzichtelijk – beelden van een jubelende Poetin die wijdbeens en luidkeels de feeststemming flink inbrengt: de Krim en havenstad Sebastopol keren terug naar hun thuisbasis! Eer aan Rusland!

Praalhanzige advocaten

Knap zoals Hoogendijk verschillende stemmen laat klinken waarbij redeneringen vaak tragikomisch op elkaar botsen. Er komen steeds meer stemmen bij van praalhanzige advocaten die de strijdende partijen uit Kiev en de Krim bijstaan, waardoor je je halverwege in een absurde rechtbankfilm waant.

Alles komt voorbij: van een herziene uitspraak in hoger beroep tot de succesvolle wraking van de rechter wegens onvoldoende informatie over eerdere betrokkenheid als advocaat in een Russische zaak. Een van de dingen die je je daarbij afvraagt, is waar dat dure, juridische getouwtrek jaar na jaar van wordt betaald. De Russische staatskas?

Dit is blijkbaar wat er gebeurt als cultureel erfgoed op de politieke agenda komt te staan. Een van de Krimschatten die nu al jaren ergens in Nederland achter slot en grendel ligt, is een schattig dolfijntje van bergkristal met goud versierd. Het werd ooit gevonden op de Krim, maar heeft al jaren het daglicht niet gezien.

Lees ook:

Juridisch steekspel over betwiste Krim-schatten hervat

Het Allard Pierson Museum in Amsterdam raakte zeven jaar geleden ongewild verwikkeld in een internationaal juridisch steekspel over de geleende Krim-collectie. De stukken liggen inmiddels opgeslagen op een geheime locatie.