Dat Yerma de laatste kans op geluk om zeep helpt, komt hard aan

Yerma
Het Nationale Theater
★★★★

Ach Yerma. Eens trilde het liefdesverlangen door haar meisjeslijf. Nu ze volwassen is en keurig getrouwd, hunkert ze naar iets groters, iets wat haar leven betekenis kan geven. Als ze almaar niet zwanger wordt, krijgt dat ‘iets’ de vorm van een onvervulde kinderwens. En wordt een obsessie.

Het is van alle tijden. Hoe vaak is het krijgen van een kind niet een doel op zich, een bezegeling van het vrouw-zijn. Alleen de manier waarop, hoe ernaar gekeken wordt, verandert. Zo is het perspectief van waaruit de Spaanse dichter Federico García Lorca Yerma (1935) schreef heel anders dan dat van Eline Arbo, die het stuk nu bij Het Nationale Theater regisseert.

Yerma vormde met Bloedbruiloft en Het huis van Bernarda Alba een trilogie. Door daarin de vrouw centraal te stellen, destijds heel bijzonder, kon Lorca zicht geven op de verstikkende taboes en tradities in een typische mannenwereld. Iets waar hijzelf, openlijk homo, al even hard mee botste. In Arbo’s versie zet Yerma juist, vanuit een onbestemd gevoel van onbehagen, zichzelf klem in een heersende, maar niet meer dwingende norm.

Van speels tot fanaat

Met goed gedoseerde expressiviteit laat actrice Mariana Aparicio Torres Yerma zich ontwikkelen van speels tot fanaat. Echtgenoot Juan verwijt ze haar kinderloosheid, vriendinnen dat zij hun kinderen voor een avondwandeling even alleen in hun bedje achterlaten. Dat ze haar man zo van zich verwijdert, ziet ze niet. Terwijl de Juan van acteur Bram Coopmans, bewaakzuchtig en afstandelijk in het origineel, hier eerder een grappig onhandige charme heeft, duidelijk gevoelig voor haar eerst nog flirterige houding.

Een suggestief decor (Juul Dekker), waarin door koorden verbonden hekken veranderen in een reusachtig weefgetouw, versterkt het idee dat Yerma zichzelf gevangenzet. Niet in staat zich los te maken van de sociale controle in een kleine gemeenschap, zoals die in een reeks flitsend korte tableaus aan het begin zijn aangegeven.

Mooi is hoe Arbo de metaforische lyriek en verzen van Lorca vertaalt in een sfeervolle symboliek van tijdloos zwarte kostuums en een zinderende (live gezongen) mix van pop en klassiek. En er, geholpen door de lekker bekkende vertaling van Noël Fischer, de nodige dosis lucht in pompt. Zoals in de even geestige als aandoenlijke scène waarin deze Yerma haar (jeugd)liefde Victor zomaar uit haar leven laat verdwijnen.

Dat Yerma ten slotte met de moord op Juan de laatste kans op geluk in een kinderloos leven om zeep helpt, komt dan hard aan. De tragiek van een mens die de werkelijkheid niet onder ogen durft zien.

Lees ook:
‘Moet het niet vanzelfsprekend zijn dat vrouwen of homoseksuelen de hoofdrol spelen?’

De mannelijke, heteroseksuele Hamlet is de norm in het theater. Maar niet bij regisseur Eline Arbo, die voor vrouwen en homo’s kiest. Het liefst maakt ze daar géén punt van.