‘Dat mag ook al niet meer’: een conservatief mantra met een lange geschiedenis

‘Ook (al) niet meer’ is een woordgroep die je regelmatig aantreft in zinnetjes van het type ‘een grapje maken mag ook al niet meer’, ‘Gouden Eeuw kan je ook al niet meer zeggen’, ‘iemand blank noemen mag ook al niet meer’. Zulke uitspraken tref je in de meest uiteenlopende varianten niet alleen op de sociale media aan, maar ook in de krant. Ze weerspiegelen doorgaans een zekere onvrede met hoe de wereld reilt en zeilt.

De woordgroep heeft met vindplaatsen in teksten van rond 1900 al een lange geschiedenis achter de rug. Niettemin is deze taalvorm (nog) niet in het woordenboek te vinden. Geen wonder, want woordgroepen waarvan niet zozeer de betekenis uitleg behoeft (de semantiek), als wel de situaties waarin ze gebruikt worden (de pragmatiek), zijn in woordenboeken nog altijd een ondergeschoven kindje.

De laatste tijd figureert ‘ook al niet meer’ vaak in zinnetjes waarin op quasi-grappige toon commentaar geleverd wordt op ontwikkelingen in de omgangsvormen tussen mensen en maatschappelijke nieuwlichterijen. Zulke uitspraken brengen een afkeer van verandering tot uitdrukking en getuigen dus van een zeker conservatisme, een houding van ‘vroeger was alles nu eenmaal beter’.

Boomermantra

Dit soort taal maakt op de lezer of hoorder die wél bereid is met z’n tijd mee te gaan vaak een klagerige, soms zelfs wat zure indruk. Althans, als de woordgroep figureert in een serieus bedoelde uitspraak, want soms wordt dit boomermantra zo overdreven, dat een uitspraak karikaturaal wordt en (onbedoeld) een humoristisch karakter krijgt.

‘Ook al niet meer’ is een uitbreiding van de woordgroep ‘niet meer’, zoals je die aantreft in ‘… is (ook) niet meer wat het was/geweest is’. Deze woordgroep werd in de 19de eeuw al courant en komt nog steeds in de meest uiteenlopende varianten voor: van ‘de seks is niet meer wat het was’ tot ‘de toekomst is ook niet meer wat we er vroeger van verwachtten’.