Dat Huub Stapel het rotleven van zijn moeder niet kon voorkomen, doet nog altijd pijn

Een plots opgedoken familiegeheim schokte Huub Stapel (68). Het werd de aanleiding van zijn solovoorstelling Alleen familie. Hij duikt daarbij in zijn familiegeschiedenis en houdt ook meteen dat fenomeen ‘familie’ tegen het licht.

Met vier broers en een zus woonde Huub Stapel vroeger naast en boven de ouderlijke snoepwinkel in Tegelen. In die snoepwinkel stond vooral moeder Stapel achter de toonbank, vader Stapel was altijd aan het werk als vertegenwoordiger in snoep. Het was een warm gezin, waar vader de kinderen meerstemmig leerde zingen en waar moeder tijdens het schillen van de aardappelen gedichten opzegde.

Maar er was ook armoede. Huub Stapel herinnert zich hoe dolblij hij was toen hij een afgeragde fiets kreeg, door twee broers boven hem gebruikt, maar met één nieuwe band.

Als kind was de kleine Huub zich bewust van die geldzorgen, van het onrecht dat zijn ouders zo dikwijls werd aangedaan. Bijvoorbeeld door die rijke fabrikanten die elke zondag helemaal voorin de kerk zaten met hun gezinnen, terwijl de familie Stapel achterin weggestopt zat. “Dat kan de Lieve Heer niet zo gewild hebben, dacht ik toen al.”

Altijd opgelicht

Het zijn herinneringen met een blijvende impact. De eerste filmrol die Stapel na de Maastrichtse toneelschool bemachtigde, was meteen de hoofdrol voor de hitfilm De Lift (1983). “Maar ik zei wel na afloop tegen mijn agent: ‘Zorg dat mijn centen er op tijd zijn’. Daar was ik echt fel op. Kun je nagaan dat ik dat durfde. Met mijn Liftlijfje, ik woog toen iets van 61 kilo of zo. Maar het was belangrijk voor me, dat is altijd zo gebleven. Ik kan niet tegen onrecht.”

Stapel krijgt tranen in zijn ogen als hij vertelt over de woorden van zijn moeder op haar sterfbed. Een-na-oudste broer Ruud had haar gevraagd of ze een mooi leven had gehad. “Nee, zei ze. Een rotleven was het. Ze was blij dat ze haar zes kinderen en haar echtgenoot had. Maar: ‘We hadden altijd geldzorgen en we zijn altijd opgelicht.’” Stapel is even stil, herpakt zich dan. “Dat ik dát niet heb kunnen veranderen, doet me nog altijd pijn.”

Hoewel zijn moeder in 1996 overleed, lijkt een deel van hem nog steeds de dromen van zijn ouders te willen waarmaken. Hij ging als enige van het gezin naar de toneelschool, terwijl zijn vader ook zoveel kunstzinnige talenten had.

Hij verdiende het geld waar zijn moeder van droomde. Maar toen hij dat geld eenmaal had en haar wilde meenemen naar New York, zei ze: ‘Laat mij maar thuis.’

Ze voelde zich er te oud voor, was te vastgeraakt in het leven dat ze kende. Stapel: “Ik kreeg haar Tegelen niet meer uit.”

Tranen

Veel van die herinneringen hebben nu een plek gevonden in Alleen familie. De zaal gonst ervan, want vanaf de eerste minuut weet Stapel de toeschouwers met wat gerichte vragen mee te trekken in zijn voorstelling. “Dit stuk breekt echt harten open. Ik heb nog nooit zo lang met mensen staan napraten en nog nooit zoveel tranen gezien. Ongelooflijk, hoe mijn persoonlijke verhaal zoiets universeels in mensen kan raken.”

Het zijn niet alleen de familieperikelen, maar ook de familiegeheimen die mensen raken. Hoe je beeld over iemand die je liefhebt opeens kan kantelen, zoals dat bij Stapel gebeurde tijdens de tv-uitzending Verborgen Verleden, begin 2022.

NSB

“Ze vertellen je niks van tevoren. Een cameraploeg haalt je op, je stapt in je auto en pas als je er bijna bent: sla hier maar linksaf. Dan sta je daar opeens, voor het Nationaal Archief.”

Tijdens dat programma ontdekte Stapel dat zijn vader bij de NSB had gezeten. “Ze lieten het inschrijfformulier zien en ik herkende zijn handschrift meteen. Mijn hart zonk. Nu zou die man, die ik zo hoog had zitten, een monster blijken te zijn. Terwijl hij dus nooit iets over de NSB had verteld.”

Uiteindelijk duurde het lidmaatschap een klein jaar en ging vader Stapel daarna zelfs nog in het verzet. In de voorstelling bekent Stapel dat hij er een rekensom op heeft losgelaten en opgelucht was toen bleek dat de deelname aan het verzet langer had geduurd dan het NSB-lidmaatschap.

Er was inmiddels ook gebleken dat zijn vader om geheel eigen redenen bij de NSB was gegaan. “Pa was verliefd geworden op een dochter van een NSB’er in Groesbeek. Die vader had een amusementsorkest en mijn vader werd dirigent voor dat orkest. Maar hij heeft daar toch ook – al kwam het door liefde – het Horst Wessellied staan dirigeren.”

De uitzending en alle familieonrust die erop volgde, zorgde ervoor dat Stapel cabaretier Jan Beuving (40) vroeg om een tekst te schrijven over zijn familie. Uren hebben ze met elkaar gepraat. Er was genoeg stof voor een vier keer zo lange voorstelling. Over de verzetsdaden van zijn vader, maar ook over andere familieleden.

Over zijn tante die na de oorlog werd kaalgeschoren omdat ze een Duitser kost en inwoning had gegeven – op last van de bezetter. Of de ontdekking dat de inboedel van het gezin Stapel bijna was verkocht vanwege een niet op tijd betaalde lening aan een louche oom. “We denken dat het aan onze tante, zijn vrouw, te danken is geweest dat die verkoop van ons meubilair niet is doorgegaan. Dat ons tante Dina heeft gezegd: ‘Als je dat doet, ga ik van je af.’”

Familieverhalen

Het mooie van zo’n voorstelling waarin al die familieverhalen zich samenballen, is dat er lijnen zichtbaar worden. Niet dat Stapel daar ooit veel mee bezig is geweest, met terugkijken of verbanden leggen. Maar toch. Zijn vader kocht op zijn 57ste pas voor het eerst een nieuwe auto, toen pas had hij daar geld voor. “Mij boden ze, jaren na zijn dood, een autoprogramma aan, en ik dacht op dat moment vooral: leuk! Verder niks. Maar achteraf, als je dan hebt geracet op Zandvoort, als je in Ferrari ’s reed en elke andere auto die je maar kunt bedenken, dan snap je opeens; dat zou hem óók een enorm plezier hebben gedaan. Ik rij daar ook een beetje namens hem.”

Zo draagt Stapel nog steeds bij ieder project zijn ouders op zijn schouders mee. En al dat werk heeft hem geen windeieren gelegd. “Maar ik heb altijd uit passie gekozen. Weten waar je blij van wordt, en vooral ook weten wanneer je er weer mee moet stoppen, dat is het geheim. Dat ik ondertussen bij die ‘rijken’ ging horen, toch een bevolkingslaag die mijn ouders slecht behandeld heeft, daar ben ik nooit mee bezig geweest.

“Althans, niet bewust. Toch speelde ook daar mijn verleden een rol. Want mijn kinderen kregen geen derdehands fiets, maar waren wel altijd zeer doordrongen van het uitzonderlijke van hun situatie. En toen mijn zoon Sem met een nieuwe school begon en opeens met zo’n bekakte ‘r’ thuiskwam, ben ik meteen met hem gaan zitten. Ik vertelde hem: er zijn twee soorten ‘r’. Die achterin je mond en die voorin je mond – dat hangt er maar vanaf in welk deel van Nederland je opgroeit. Maar de bekakte ‘r’, die hete aardappel die jij opeens nadoet, dat is geen echte ‘r’. Dat is een spraakgebrek.”

Lees ook:

Huub Stapel: ‘Ik ben niet geschikt voor de onderbond. Als ik meedoe, wil ik in de eredivisie spelen’

Volgens Huub Stapel (67) hebben veel acteurs er een handje van om overal een vertoning van te maken. Zelfs van interviews. Daar doet-ie niet aan mee. ‘Ik kan luidruchtig zijn, maar ik ben geen aansteller. Geloof ik.’