Commissariaat voor de Media: Het publieke bestel moet dringend op de schop

Het publieke bestel moet op de schop. En snel ook. Als er niet rap iets verandert, ‘dreigt het bestel de aansluiting te missen bij maatschappelijke, technologische en marktontwikkelingen’. En: ‘Als we niet oppassen, haken jongeren definitief af.’ Dat schrijft het Commissariaat voor de Media (CvdM) dinsdag in de reflectie Kijk verder.

Niets doen is geen optie, zegt Renate Eringa. Volgens de voorzitter van het Commissariaat is een goed werkend bestel een van de basisvoorwaarden voor een gezonde democratische rechtsstaat. “We moeten er alles aan doen om het moois dat de publieke omroep te bieden heeft te behouden, want een goed werkend bestel helpt je een mening te vormen. Maar de huidige toelatingscriteria zijn echt niet meer werkbaar.”

Vorig jaar adviseerden de NPO, de Raad voor Cultuur en het Commissariaat de minister over het aanpassen van de toelatingscriteria voor omroepen. Die stammen nog uit de tijd van de verzuiling in de jaren zestig en passen niet meer in de huidige maatschappelijke context. 50.000 handtekeningen en ‘het vertegenwoordigen van een stroming binnen de maatschappij’ geven te weinig houvast om omroepen de toegang tot het bestel te kunnen weigeren, of om niet functionerende omroepen er weer uit te kunnen zetten. “De voordeur staat wagenwijd open, maar de achterdeur is potdicht.”

Wassen neus

“Het gevolg is dat er steeds meer omroepen komen, maar omdat we hebben afgesproken dat we, naast de taakomroepen NTR en NOS, maximaal zes omroepverenigingen willen, moeten die samenwerken en fuseren. Daardoor verliezen sommige omroepen hun kleur en profiel. Bovendien zijn die samenwerkingen vaak een wassen neus”, zegt Eringa. “In de praktijk zijn de omroepen relatief veel tijd kwijt aan hun eigen organisatie, en verliezen daarbij het grotere publieke belang uit het oog.”

Vorig jaar onderzocht onderzoeksbureau AEF op verzoek van de minister aan welke nieuwe criteria omroepen zouden moeten voldoen, en kwam tot de conclusie dat in de huidige maatschappij geen duidelijke stromingen meer te vinden zijn. De Raad voor Cultuur en het CvdM komen tot dezelfde conclusie. “Die denkrichting moeten we dus loslaten", aldus Eringa. Volgens het CvdM lijkt de huidige maatschappij meer op een rivierdelta. Met stroompjes die elkaar op punten treffen en dan weer splitsen.

En dus moet er een andere oplossing komen. De reflectie die dinsdag wordt gepresenteerd geeft daartoe een eerste aanzet, zegt Eringa. Het is niet aan het Commissariaat om de plannen te bedenken, benadrukt de voorzitter, “maar we geven wel een aanzet voor de richting waarin kan worden gedacht en gezocht”.

Aan de knoppen draaien

Zo definieerde de toezichthouder zes ‘knoppen’ waaraan kan worden ‘gedraaid’. De betrokken partijen – zoals omroepen, de NPO, producenten en de politiek – kunnen bijvoorbeeld beslissen of ze het bestel meer of minder toegankelijk maken voor makers en of het media-aanbod moet worden gemaakt op basis van projecten of dat er juist beter voor een meerjarige koers kan worden gekozen.

Een uitkomst zou kunnen zijn dat makers op projectbasis een plekje krijgen in het bestel. En als zo’n productie of programma niet voldoet aan de gemaakte afspraken, wordt de samenwerking weer beëindigd. “Zo ben je flexibeler en zet je ook de achterdeur open”, aldus Eringa.

Op de vraag of dat betekent dat de bestaande omroepen verdwijnen, zegt Eringa: “Dat is niet aan ons. Het huidige bestel heeft veel goede kanten en er worden mooie programma's gemaakt. We moeten ervoor waken dat we niet het kind met het badwater weggooien. Partijen moeten de tijd krijgen om zich aan te passen, of zichzelf opnieuw uit te vinden. We pleiten er in ieder geval voor dat het bestel heel snel in transitie gaat en dat de betrokken partijen met elkaar om de tafel gaan en hun verantwoordelijkheid nemen. De reflex is nu al snel: dit is heel complex, dus laten we maar niets doen of snel een klein pleistertje plakken. Dat kan in de huidige maatschappij echt niet meer.”

Lees ook:
‘Voor Arnold Karstens is het altijd oorlog’

Er hangt aspirant-omroep Ongehoord Nederland een forse boete boven het hoofd wegens onzorgvuldige journalistiek