Charlotte Mutsaers schetst een wrang portret van een verloren ziel

De jongste roman van Charlotte Mutsaers, ‘Harnas van Hansaplast’, is het verslag van een boedelruiming. Meestal zijn dat boeken met een licht melancholische toets, zoals ‘Gesloten huis’ van Nicolaas Matsier, een van de mooiste voorbeelden van het genre. De boedelruimers verbazen zich over alles wat ze in het huis van de overledene aantreffen en mijmeren weg. Dat gebeurt ook in ‘Harnas van Hansaplast’ maar in dit geval is er meer aan de hand.

De gestorven broer van Charlotte Mutsaers, Barend geheten, was een kluizenaar, verstoken van sociale contacten en levend in een benauwde eigen wereld. Het is dat wereldje waar Charlotte en haar zuster A. bij de dood van hun broer opeens op stuiten. Barend woonde en stierf in het huis van hun ouders, een kapitale kast in Utrecht, volgestouwd met meubels, oude kleren, portretten en snuisterijen, maar vooral ook met persoonlijke spulletjes van Barend, zoals schriften vol buitenissige teksten, kattebelletjes, verslagen van alle genuttigde maaltijden en waar ze vandaan komen, daarnaast stapels porno waaronder kinderporno, een mannetje van hansaplast gefabriekt waaronder de schrijnende tekst ‘Ik’, waarnaar het boek genoemd is. De vreemde biotoop van een eenzaat.

Pornoblaadje

De schrijfster ondergaat het verbaasd en geschokt maar het is toch ook een soort openbaring, door Mutsaers met de van haar bekende authentieke, eigenzinnige wijze beschreven zoals hier, bij het pornoblaadje waardoor haar broer, enthousiast masturbant, zich waarschijnlijk voor het laatst heeft laten stimuleren: “De vrouw die deze fistfucking ondergaat lijkt het echter best te vinden. Misschien voelt ze wel lust. Misschien springt die vuist daarbinnen wel open als een paraplu om haar G-plek te beroeren. Het valt niet van haar gezicht af te lezen. Dommig kijkt ze in de camera.”

‘Harnas van Hansaplast’ is daarmee een originele casestudy van een eenzame, door de maatschappij vergeten man die op z’n eenenvijftigste na een treurig leven sterft, misschien door zelfmoord, wie weet.

De zussen vallen van de ene bestofte verbazing in de andere, maar vooral is het een aanleiding om hun gezamenlijke verleden te bespiegelen, opgegroeid in een welvarend, maar nogal liefdeloos gezin met een onmachtige vader en een kille moeder, iets waarvan Barend het slachtoffer lijkt te zijn geworden. Zijn asociale gedrag, zijn particuliere onaangepaste intelligentie, zijn illusieloze manische gemasturbeer, dat alles ook nog eens ‘bekroond’ met een hopeloos rot gebit: het roept een intens wrang beeld op van een verloren ziel.

Identificatie

Het bijzondere is dat Charlotte zich verregaand identificeert met haar broer, in zichzelf dezelfde onaangepaste kiemen ontwaart als bij hem; eigenlijk krijg je het gevoel dat het maar een haartje scheelt of het was haar net zo vergaan, alleen dat haartje dus. Zo krijgen we een mooie, empathische maar ook onthutsende blik in de psyche van een outcast.

Me dunkt dat het boek een verrijking is voor de HSP bibliotheek: de literatuur over hoog sensitieve personen die moeite hebben om staande te blijven.

Het hele geval van haar verwaarloosde broer brengt de schrijfster ertoe zich allerlei dingen af te vragen omtrent het leven in het algemeen, en of ouderliefde wel zo vanzelfsprekend is. Ook windt ze zich op over de opvatting dat het leven een spel is: “Voor een leven dat ons ongevraagd gegeven wordt dienen we zo goed mogelijk zelf de regels te bepalen, zonder podium, zonder voorgekookte teksten en zonder souffleur. Leven en spelen gaat gewoon niet samen, dat vloekt.”

Onaangepast

Het zijn grosso modo bittere conclusies, maar door Mutsaers in haar geheel eigen, soms naar het kinderlijke neigende, dan weer dansante stijl, volkomen oorspronkelijk getoonzet. Je proeft duidelijk haar verwantschap met de wonderlijke broer en zijn schots en scheve gedachtenwereld die bijvoorbeeld gewaarwordingen noteerde als “Hetzelfde meisje in ene pornoserie leuk en in andere helemaal niet?” of, over euthanasie, “Hoe onderscheid ik de mensen die mij hulp willen geven en dus niet beletten van degenen die mij wél willen beletten en dat ‘hulp’ noemen.”

‘Harnas van Hansaplast’ biedt een intrigerende dooltocht door de ziel van een gekneusde, asociale maar ook excentrieke en intelligente kluizenaar, zo iemand die de wereld links laat liggen maar waarin een heel parallel universum verborgen gaat.

Het is ook een blik in de innerlijke huishouding van een schrijfster die niet in de normale pas loopt. Mutsaers en haar zus brengen ondanks een vlaag van gewetensbezwaren de hele pornoverzameling inclusief de kinderporno van hun broer naar een opkoper, een daad die misschien wel strafbaar is en waar je in ieder geval vraagtekens bij kunt zetten. Misschien is dat ook wel de bedoeling van Mutsaers; ze brengt haar lezers in elk geval op andere dan gebruikelijke gedachten, zoals ze dat ook deed in haar roman ‘Koetsier Herfst’, waarin de hoofdpersoon een liefhebster blijkt van de poëzie van Bin Laden. Politieke en sociale correctheid staan niet per se hoog aangeschreven bij Mutsaers.

Dat maakt haar een schrijfster die je altijd op het puntje van je stoel leest. Je weet nooit wat er dit keer weer uitrolt. In zekere zin illustreert ze steeds weer de grillen van de mens. Ook bij zichzelf als ze noteert: “Ook eten we een broodje halfom. Meestal eet ik vegetarisch maar zodra ik onder stress sta verander ik schrikbarend snel in een viandard.”

Inmiddels heeft ze overigens zelf her en der laten weten dat het verhaal omtrent broer Barend uit de duim gezogen is, een statement dat ik waag te betwijfelen maar het bevestigt wel weer dat je haar niet makkelijk ergens op kunt vastpinnen. Onvoorspelbaar is wel het sleutelwoord voor dit proza, en dat is in dit geval gunstig bedoeld.

Charlotte Mutsaers
Harnas van Hansaplast
Das Mag
306 blz. € 20,99