Vijf jaar geleden besloot de Nederlandse zanger Sem Jansen de transitie van vrouw naar man in te zetten. Wat hij in die periode meemaakte, bezingt hij op zijn nieuwe album Uncle Sem. ‘Ik voel meer connectie met mijn huidige stem dan met mijn oude.’
Jarenlang worstelde Sem Jansen (30) met somberheid en depressies. “Ik wist niet waarom. Ik voelde me ongemakkelijk in mijn eigen lichaam en wilde liever niet gezien worden. Toen kwam ik het begrip ‘transgender’ tegen en begreep ik: dat is het. Het vrouw-zijn klopte gewoon niet bij hoe ik me voelde.”
Sem ging in transitie van vrouw naar man. En van zangeres Britt naar zanger Sem. Die laatste verandering viel hem zwaar, want de muziek speelde van jongs af aan een grote rol in zijn leven. Zo was hij jarenlang de zanger en gitarist van de Leif de Leeuw Band. Ook won Jansen de zangwedstrijd Hit the Road van SBS6.
Die muzikale carrière zou hij kwijt kunnen raken als hij na zijn transitie niet meer goed zou kunnen zingen. Want dat de stem zou veranderen door de transitie, stond vast. “Het was een enorme tweestrijd”, legt de zanger uit als we hem aan de vooravond van zijn tournee spreken. “Ik moest kiezen voor een scenario waarin ik de muziek op het spel zette met een gewenste transitie, of een leven met behoud van mijn muziek waarin ik niet gelukkig was.”
Geen stemcontrole of volume
Jansen las alles wat los en vast zat over de gevolgen van een transitie voor een zangstem. Dat stemde niet hoopvol. “De onderzoeken waren negatief en gaven aan dat als je na je 25ste in transitie gaat, je geen stemcontrole en volume meer zou hebben omdat alles in je keel al is uitgegroeid.”
Uiteindelijk besloot hij de gok toch te wagen. “Ik realiseerde me dat ik wel een goede stem had, maar toch niet gelukkig was. En wilde ik de rest van mijn leven zo blijven leven om die stem te behouden? Daarnaast bedacht ik dat er veel zangers zijn die vocaal niet supersterk zijn, maar die toch hun verhaal heel goed weten over te brengen. Dus misschien kon ik wel hetzelfde blijven doen met een minder goede stem.”
Hij nam zangcoach Simone Roerade in de arm, die hem tijdens het hele transitieproces begeleidde. “Zij is gaan kijken wat de overlap in mijn vrouwelijke en mannelijke stem was en we zijn met oefeningen dat deel van mijn stem gaan versterken. Zo kwam al voor de transitie mijn vrouwelijke manier van zingen dichter bij de mannelijke manier te liggen. Inmiddels heb ik wel bewezen dat de onderzoeken niet kloppen. Ik heb nu een lagere stem, maar daar kan ik misschien nog wel meer mee dan met mijn oude stem. Ik voel ook meer connectie met mijn huidige stem dan met mijn oude stem. Mogelijk omdat het iets is wat ik zelf heb gevormd.”
De transitie bleek niet alleen gevolgen te hebben voor zijn stem, maar ook voor andere aspecten van zijn artiestenbestaan. “Ik speel nog altijd in dezelfde band, maar merk dat alles makkelijker is geworden. Zoals het schrijven van liedjes. Vroeger zat ik zo in de knoop met mijn eigen gevoel dat ik het schrijfproces met niemand deelde. Nu kan ik anderen daar makkelijker bij betrekken en gewoon zeggen: ‘Joh, luister eens mee. Wat zou jij hier mee doen?’”
Serieus genomen
Een frappant verschil is ook dat Jansen merkt dat hij nu veel serieuzer wordt genomen. “Als man hoef ik mijn stem vrijwel nooit meer te verheffen om gehoord te worden. En voorheen was ik toch gewoon het lieve zangeresje en werd mij nooit gevraagd hoe ik mijn microfoon wilde hebben, terwijl ze dat wel altijd aan de gitarist vroegen. Ik dacht altijd dat het was omdat ik de tweede gitarist was en ze mij minder goed vonden. Tot ik merkte dat vanaf het moment dat ik als man gezien werd, mij ook altijd werd gevraagd hoe ik de microfoon wilde hebben.”
Wat hij niet mist zijn de fans die hem na een optreden betastten in de tijd dat hij als vrouw door het leven ging. “De bandleden letten goed op mij om dat te voorkomen. Sinds ik een man ben, ben ik nog maar één keer in mijn bil geknepen, door een vrouw. Ook niet oké, maar het verschil was dat ik me niet meer onveilig voelde.”
Zijn ervaringen rondom zijn transitie legde Jansen vast op het onlangs verschenen soloalbum Uncle Sem. In de helft van de nummers is hij te horen met zijn oude stem en in de andere helft met zijn nieuwe. In enkele nummers gaan beide stemmen zelfs met elkaar in duet. “Die duetten heb ik gemaakt omdat ik het gaaf vond om binnen één nummer het verschil in stem te laten horen. Maar ook omdat ik in de teksten beide kanten van het verhaal kon laten zien. Bijvoorbeeld door mijn oude stem te laten zingen over de angsten en pijn die ik toen had en de nieuwe stem daar in het heden op te laten reageren.”
Geen sprookje
Ook in zijn liveshows vertelt Jansen in muziek en beelden over zijn transitie. “Want je leest in de media veel over transgenders, maar vaak gaat het alleen over de medische stappen. Met mijn muziek heb ik de unieke kans om aan een tekst ook een gevoel te koppelen. Zo kunnen mensen misschien toch een deel van de emotie ook zelf voelen en er meer begrip voor krijgen. Dat is eigenlijk de hoop die ik heb.”
Terugkijkend op de afgelopen jaren wil Jansen benadrukken dat het transitietraject geen sprookje is geweest. “Op sociale media zie je verhalen van mensen die na een transitie opeens heel gelukkig zijn. Maar de fysieke verandering lost niet alles in je leven op. Er zijn ook dingen waar je zelf aan moet werken. De mensen om me heen hebben een relatie en kinderen. Dat ben ik pas vanaf mijn 25ste gaan onderzoeken. Want ik vond sociale contacten altijd ingewikkeld. Toch is voor mij het besluit om in transitie te gaan de beste keuze die ik ooit heb gemaakt.”
Sem Jansen treedt tot en met 17 juni met zijn Who the F*CK is Britt?!-tournee op door heel Nederland. Voor meer informatie: semjansen.com/tour/
Lees ook:
Renske Vrolijk maakte een voorstelling over haar transitie: ‘Ik zag mezelf geen man worden’
Als kind zong Renske Vrolijk met veel plezier in een kinderkoor, totdat haar stem veranderde. Voor het Nederlands Kamerkoor componeerde ze een voorstelling die de worsteling met haar identiteit als puber verbeeldt.
