Brahms soepeltjes van de glijbaan af laten roetsjen, da’s nog niet zo eenvoudig

Kleurrijke Brahms
Brahms Projectorkest/Johannes Leertouwer
★★★

Niemand minder dan de zeergeleerde doctor Johannes Leertouwer stond vrijdagavond voor het Brahms Projectorkest in het Amsterdamse Muziekgebouw. Vorige maand promoveerde de dirigent en violist aan de Universiteit Leiden op de uitvoeringspraktijk in de tijd van Johannes Brahms. De kroon op een vierjarig promotieonderzoek dat dit weekend werd afgesloten met een symposium en een concert in Amsterdam.

In 2019 legde Leertouwer in Trouw uit wat zijn bedoeling was met het onderzoek. Door toezeggingen van het Conservatorium van Amsterdam kon hij met een projectorkest de uitkomsten van het wetenschappelijke bevindingen meteen uittesten, als in een klinkend laboratorium. Dat klinkend heruitvinden van Brahms deed Leertouwer dus met leerlingen van het conservatorium, steeds aangevuld met ervaren spelers uit de Nieuwe Philharmonie Utrecht, Leertouwers eigen orkest. Het leverde concerten en opnamen op van Brahms’ vier symfonieën en vier concerten.

Bij het bewuste interview maakte Gemma Pauwels voor de krant een illustratie, die volgens Leertouwer zo precies weergaf wat zijn bedoelingen waren, dat Pauwels’ tekening vier jaar lang het beeldmerk werd van het onderzoek. Brahms die zich uitleeft op de schommel, de glijbaan en de wip. Maar Brahms soepeltjes van de glijbaan af laten roetsjen, da’s nog niet zo eenvoudig, bleek vrijdagavond.

Op het programma het Concert voor viool, cello en orkest, na de pauze gevolgd door de Eerste symfonie. Dat zogeheten Dubbelconcert is bepaald geen sinecure en de uitvoering ervan was rommelig, alsof er te weinig repetitietijd was geweest. Leertouwer werd daarbij niet geholpen door violist Alexander Janiczek, die grote moeite had zijn darmsnaren zuiver te laten klinken. Een dunne, onzekere toon die eigenlijk helemaal niet paste bij het mooi rond-ronkende geluid van cellist Philip Higham.

Flexibel tempo

Na het eerste deel moest er al opnieuw gestemd worden. Brahms verzon voor het tweede deel die donkerbruine, goudomrande melodie en die kwam er gelukkig behoorlijk uit. Heel apart daar waren de portamenti – de ene toon wordt verbonden aan de volgende met een glijdende beweging. Niemand speelt die meer tegenwoordig, maar in Brahms’ tijd was het heel gebruikelijk.

Die portamenti klonken veel overtuigender in de Eerste symfonie. Een sterk begin waarin meteen een van Leertouwers bevindingen uit het onderzoek duidelijk werd: het flexibele tempo. Dat betekent in veel gevallen dat in forte-passages sneller gespeeld wordt, en in pianogedeelten langzamer. In Leertouwers eigen conservatoriumtijd was dat ten strengste verboden, nu is het een van zijn speerpunten.

Het verrassende aan het in ere herstellen van portamenti is dat je als luisteraar nooit helemaal precies weet wanneer die komen. Het leverde opwindende passages op. Een beetje zoals Nikolaus Harnoncourt met een tegendraadse frasering van één passage een hele Mozart-symfonie op zijn kop kon zetten.

Het vierde deel slaagde het best qua aparte frasering en flexibele tempi. Die schitterende roep van de hoorn klonk als een bevrijding, fantastisch opgepakt door de fluit, als in een verre echo. Brahms op z’n best.

Lees ook:

Johannes zoekt Johannes

Brahms, maar dan anders. Lichter, flexibeler in tempo en met portamenti, van die gekke glijertjes. Johannes Leertouwer gaat promoveren op hoe je Brahms op een andere manier kunt spelen en zet die bevindingen met zijn orkest meteen om in klank.