Review
Bordkartonnen figuren
De Surinaamse chirurg John de Bye is bij het nagaan van zijn stamboom gefascineerd geraakt door de geschiedenis van de Portugese joden in Suriname.
In zijn bijna missionaire drang om bekendheid te geven aan de lotgevallen van deze groep schrijft hij historische romans. Zijn eerste, 'Ter dood veroordeeld', ging over joden die gevluchte slaven eerst onderdak boden, maar hen koelbloedig vermoordden toen het gouvernement hen op het spoor kwam. In zijn tweede, 'Geloof, hoop en liefde. Vestiging van de joden in de Surinaamse jungle' beschrijft hij hoe de Portugese joden in de zeventiende eeuw in Suriname terechtkwamen.
De Bye volgt de lotgevallen van het fictieve gezin Touro. Het ontvlucht Portugal nadat de inquisitie zoon David gevangen heeft genomen. Pijnlijk nauwkeurig worden de gruwelijke verhoormethoden beschreven, maar heel wat minder expliciet komt de familie Touro verder uit de verf. Als bordkartonnen figuren zwerven ze in hoog tempo over de wereld. Eerst gaat de tocht naar Amsterdam, waar de joodse kerkenraad net zo dogmatisch is als de Roomse inquisitie. Zij bestraft zoon Emanuel voor een ongepaste vraag met vijftien stokslagen. Daarna gaan ze naar Brazilië, waar ze weer vertrekken als de Portugezen het land dreigen te heroveren. Hun zwerftocht eindigt in Suriname, waar ze in vrijheid hun godsdienst kunnen belijden en een bloeiende plantage opzetten.
In het tweede deel van de roman is gouverneur Cornelis van Aerssen van Sommelsdijck de belangrijkste figuur. Het blijft een raadsel wat hij met de geschiedenis van de joden te maken heeft. Het lijkt erop dat De Bye de feiten rond de moord op deze gouverneur met alle geweld aan een breder publiek kwijt wil. Het gevolg is wel dat je als lezer het gevoel hebt in een totaal andere roman te zijn beland. Dat gevoel wordt nog versterkt door de onvoorstelbaar houterige monologen van de gouverneur.
De Bye beleeft ongetwijfeld zelf veel plezier aan zijn hobby, maar ik kan in dat genoegen niet delen. Hij maakt niet duidelijk hoe de figuren veranderen onder de dramatische gebeurtenissen die ze meemaken. Hij vergeet halverwege waarover hij eigenlijk aan het vertellen is. En zijn taalgebruik wemelt van de stijlfouten, zodat 'Geloof, hoop en liefde' eerder een opeenstapeling van verkeerde samentrekkingen en contaminaties is, dan een literair werk.
