Het Storioni Trio
Bij deze concerten moeten de musici voor het publiek applaudisseren
Een uitje naar een concertzaal kan voor mensen met autisme of alzheimer behoorlijk spannend zijn. Het Storioni Trio organiseert daarom concerten waarbij ze mogen bewegen en geluid maken.
Een meisje met autisme dat met haar handen op haar oren tegen de wand van de concertzaal staat, ver van de musici. Trots vertelt Wouter Vossen, violist van het Storioni Trio, dat zij aan het eind van het concert onder de klep van de vleugel stond te kijken. “Ze legde misschien een fysieke reis van 10 meter af, maar zette giga-stappen.”
Vossen verzorgt samen met Bart van de Roer (piano) en Marc Vossen (cello) speciale concerten voor mensen met autisme en alzheimer zogenaamde ‘Outreach-concerten’. Het meisje was aanwezig bij een pilot in het Papageno Huis in Laren. Bewegen op muziek lijkt doodgewoon, maar is het niet voor mensen met autisme of alzheimer. Terwijl het zo goed voor hen kan zijn. Daarom organiseert het Storioni Trio tijdens het 16de Storioni Festival in Eindhoven drie van dit soort concerten in het Muziekgebouw in Eindhoven.
Een beweging van de pink
Wat het zo bijzonder maakt, is de samenwerking met de Engelse danser en balletmeester Andrew Greenwood. “Hij zal op een stoel zitten, terwijl wij een muzikaal programma met verschillende gemoedstoestanden brengen”, legt violist Wouter Vossen uit. “Van snel naar langzaam, van intens en hard naar heel minimaal. Andrew reageert daarop door zittend te ‘dansen’. Soms beweegt hij alleen maar zijn pink. Of hij maakt een handgebaar, staat op en gaat weer zitten. Hij vertaalt de muziek in beweging.”
Het publiek wordt uitgenodigd om mee te doen. “Dat zorgt voor een enorme connectie met ons. Het is magisch als dat gebeurt”, zegt Vossen. “Ook voor de begeleiders. Die komen binnen met stress tussen hun schouders en ademen letterlijk uit als ze weggaan. Want zij mogen ook genieten en hoeven niet bang te zijn dat de persoon die ze begeleiden geluid maakt of emotioneel reageert.”
Vossen merkte dat het voor mensen met autisme belangrijk is dat ze precies weten wat ze kunnen verwachten. “Tijdens een pilot in een Tilburgse concertzaal bleef een jongen met zijn vader telkens de aanvangstijd herhalen en de trein die hij daarna moest hebben. De focus lag op binnenkomst en vertrek en het moest van tevoren duidelijk zijn dat er een viool, een piano, een cello en een percussionist zouden zijn.”
En wat voor muziek kies je dan? Vossen merkte dat bijvoorbeeld een cellosuite van Bach goed werkt voor de concentratie. “Het feit dat er één iemand op het podium bezig is met een cello, geeft een bepaalde kalmte. Een stuk als het pianotrio van Mendelssohn dat we spelen, is best wel virtuoos en onstuimig. Dan merk je dat de muziek meer als een golf over het publiek heen komt. Andrew is dan vaak ook op een energieke manier bezig.”
Vossen vertaalt op zijn beurt als musicus de energie uit de zaal in zijn spel. Hij realiseerde zich dat het tijdens deze concerten niet om hem gaat. “Je probeert echt iets te creëren voor anderen. Het is niet: zie mij eens viool spelen. Dat laat je helemaal los. Je reageert op wat je ziet en hoort om je heen.”
Prestatie van het publiek
Dat is anders dan wat klassieke musici gewend zijn, geeft Vossen toe. “Die zijn meestal bezig met een prestatie neerzetten op het podium, ik ook. Zo zijn we getraind: je wil niet vals spelen. De traditionele rol van het publiek is dat zij dan applaudisseren. Maar hier is dat andersom. Wij staan haast te klappen dat die mensen met hun begeleiders komen. Want het is voor hen een enorme planning om überhaupt ergens naartoe te gaan. De prestatie wordt nu geleverd door het publiek.”
Bovendien kwam Vossen er in coronatijd achter dat het niet het applaus was wat hij het meest had gemist. “Dat was juist het moment vlak voor de eerste noot: wanneer je op het podium zit en met het publiek aan een soort reis begint. Dat je samen een concentratiebubbel in gaat.”
Dementie en eenzaamheid
Dat ‘samen’ staat in schril contrast met die tijd van isolatie tijdens de pandemie, waarin het idee voor de Outreach-concerten begon bij het trio. “Helaas hebben wij nu de leeftijd dat onze ouders beginnen weg te vallen. Mijn moeder overleed en naast dat gemis was er toen de zorg voor mijn vader die overbleef”, vertelt Vossen. Hij besefte dat er veel weduwen en weduwnaars zijn die fysiek niet mobiel zijn of in een financieel moeilijke situatie zitten. “Die kunnen niet naar een klassiek concert komen. Dat werd ineens zo duidelijk”, aldus Vossen.
Wat volgde was een zoektocht naar mogelijkheden om muziek naar zulke mensen toe te brengen. “En plots zaten we aan tafel met slimme koppen van de TU Eindhoven, die polsbandjes ontwierpen voor mensen met dementie of autisme om stresslevels te meten, het Catharinaziekenhuis, de Fontys Hogeschool. En we ontmoetten Andrew Greenwood.”
Deze Outreach-concerten zijn wezenlijk niet anders dan ‘reguliere’ kamermuziekconcerten, benadrukt Vossen. “Het doel is hetzelfde: een verhaal vertellen, verbinding maken met het publiek en hen de kans geven daarop te reageren.” Het is ook een poging om de relevantie aan te tonen van muziek, zegt Vossen. “We doen dit echt niet voor de grap. De politiek moet realiseren dat cultuur iets is wat gekoesterd mag worden, daar verlies je heus geen kiezers door.”
Andrew Greenwood
De Engelse danser en balletmeester Andrew Greenwood ontwikkelde een methode waarmee mensen met bijvoorbeeld Parkinson, dementie of multiple sclerose (MS) zich beter kunnen voelen door middel van dans en muziek. Greenwood: “Bij mensen met dementie gaat het erom dat zij en hun naasten inzien wat ze nog kunnen, om interactie te hebben met anderen en zich verbonden te voelen. Dat geeft autonomie, waardigheid en een doel. Het doorbreken van een gebrek aan beweging is al een voordeel. De reactie van het publiek is duidelijk: er wordt geglimlacht en gelachen. Even verlost van de last van een ongeneeslijke ziekte. Het is niet een magische pil, maar we hebben allemaal een innerlijke behoefte om ons uit te drukken en deel van een gemeenschap te zijn.”
“Van het werken met mensen met autisme heb ik geleerd dat zij normaal niet veel mogelijkheden hebben om zichzelf uit te drukken. Muziek en beweging zijn daarom een perfect medium voor expressie. Ik zie dan ook dat ze hier kalm van worden. Ze staan meer open voor oogcontact en lichte aanrakingen.”
Catharina Ziekenhuis
Het Catharina Ziekenhuis deed voor het coronatijdperk al een onderzoek met Andrew Greenwood naar de effecten van muziek en dans bij beginnende dementie. Dit leverde nog geen officieel bewijs op, maar liet wel zien ‘dat mensen er blij van worden’, vertelt Judith Wilmer, klinisch geriater in het Catharina Ziekenhuis. Sindsdien verwijst zij dergelijke patiënten dan ook door naar dansgroepen in de regio die volgens de methode van Greenwood werken.
“Dat berust op de gedachte dat het brein beter in conditie blijft als je het op verschillende manieren tegelijk prikkelt”, legt Wilmer uit. “Andrew gebruikt steeds korte muziekfragmenten en bouwt de bewegingen geleidelijk op, zodat je uiteindelijk met je rechterarm de ene beweging doet en met je linkerarm de andere. Mensen moeten luisteren naar de muziek, het ritme volgen, kijken wat andere mensen doen. En ondertussen raakt de muziek ook nog hun emoties en moeten ze die kruislingse bewegingen maken. Dat zijn veel prikkels tegelijk.”
Een echte vertraging van het voortschrijden van de ziekte is dus nog niet bewezen. “Maar,” zegt Wilmer, “dat muziek iets doet met je hele gebeuren, dat weet en ervaart iedereen. Wat doe je als een baby’tje huilt? Dan troost je het door een liedje te zingen. Als je een feestje hebt, zet je muziek op, ga je dansen en word je blij. Mensen met dementie hebben dat ook.”
Subsidie voor onderzoek
Vorige maand werd bekend dat er subsidie is toegekend voor een promotieonderzoek aan Fontys Hogescholen naar het nut van muziek en dans bij mensen met dementie.
Het Storioni Festival vindt van 15 tot en met 28 mei plaats door heel Eindhoven. www.storionifestival.nl
Lees ook:
Hoe het mobieltje steeds minder stoorzender, en steeds meer cultuurverrijker wordt
‘Zet die telefoon uit’, hoorde je altijd bij cultuurbezoek. Het apparaat leidt af of irriteert. Maar tegenwoordig moet de mobiel steeds vaker aan in museum of concertzaal.
