Beeldhouwer Ossip Zadkine kon boomstammen en steenblokken tot leven wekken

Ossip Zadkine is vooral bekend van het oorlogsmonument De verwoeste stad in Rotterdam. Een groots overzicht in Museum Beelden aan Zee laat zien hoe veelzijdig hij was.

Je ziet voor je hoe de beeldhouwer ­Ossip Zadkine als jongen door de bossen van Vitebsk in het huidige Wit-Rusland zwierf. En daar allerlei figuren en gezichten zag in knoestige boomstammen en stronken. Voor wie als kind veel tijd doorbracht in de ­natuur zal het vast herkenbaar zijn dat je in een grillig gevormde boom een veelarmig monster kunt zien, in de knoesten van een stam een menselijk gezicht en in sprieterige takken de lange dunne vingers van een heks. Die fantasievolle manier van kijken verdwijnt vaak als het kind in ons verdwijnt. Maar niet bij Zadkine.

Op een groots overzicht in Museum Beelden aan Zee laat de Russisch-Franse beeldhouwer Ossip Zadkine (1888-1967) zien hoe hij boomstammen en steenblokken tot ‘leven’ kan wekken. Vaak is de oorspronkelijke vorm van het hout dat hij gebruikte nog herkenbaar, zoals in de vrouwenkop die de kunstenares Charley Toorop begin jaren twintig rechtstreeks van de kunstenaar kocht. Zelfs de deuk in het houtblok heeft Zadkine erin laten zitten, wat het beeld nog sprekender maakt. Het liefst hakte hij zonder voorstudie of schaalmodellen direct in een boomstam of brok steen. Dat leverde ook zijn mooiste beelden op, zoals de blikvanger op de tentoonstelling: de bijna drie meter hoge bosnimf Daphne uit de Griekse mythologie, die op de vlucht voor de verliefde Apollo veranderde in een boom. Mensfiguur en boomstam zijn zo innig verstrengeld dat je amper nog ziet wat armen of takken zijn. De onverbrekelijke band tussen mens en natuur verbeeldt hij nog subtieler in de sculptuur van Sint Sebastiaan, waarin haast ongemerkt de stomp van de stam transformeert in een schouder.

Liefde voor muziek

Voor veel mensen is Zadkine, die op jonge leeftijd naar Frankrijk vertrok, vooral de beeldhouwer van ‘De verwoeste stad’ in Rotterdam, het ­indrukwekkende monument voor de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Maar hij heeft zoveel meer ­gemaakt, toont dit overzicht dat de bezoeker in zeven hoofdstukken door zijn oeuvre leidt. Behalve zijn verbondenheid met de natuur en zijn ervaringen in de oorlog – als jood vlucht hij in 1941 naar New York – speelt ook zijn liefde voor de muziek een belangrijke rol. In tal van beelden duiken ­figuren met muziekinstrumenten op, waaronder de mythische Orpheus. ­Zoals hij met zijn lier bomen en stenen wist te ontroeren, wil Zadkine mensen in het hart raken.

Allerlei invloeden zijn herkenbaar in zijn beelden: van de oude Grieken tot het kubisme en en zijn tijdgenoten ­Picasso, Brancusi en Modigliani. Maar hij mixt ze tot een eigen stijl. Telkens weer weet hij nieuwe geabstraheerde vormen te bedenken, waarin toch ­altijd figuren herkenbaar zijn die ­appelleren aan gevoelens die voor ­iedereen herkenbaar zijn, of het nu om wanhoop en angst gaat of liefde. Dat is de kracht van zijn beelden, die ook nu nog springlevend zijn.

Zadkine

Ossip Zadkine was al vroeg beroemd in Nederland. Na tentoonstellingen in Amsterdam, Rotterdam en Arnhem stonden volgens gastconservator Feico Hoekstra tussen 1948 en 1962 museumdirecteuren, opdrachtgevers en verzamelaars voor hem in de rij. Iedereen wilde een Zadkine. Eén van de meest spectaculaire aankopen was een houten hert van bijna twee meter hoog, bedekt met bladgoud. Dit beeld belichaamt niet alleen zijn liefde voor de natuur maar ook zijn streven om hout en steen tot leven te wekken. Daarom mocht het niet ontbreken op de tentoonstelling, vond Emma van Proosdij, hoofd artistiek bedrijf van Beelden aan Zee. Het Stedelijk Museum Amsterdam wilde het alleen uitlenen op voorwaarde dat het in een geklimatiseerde vitrine geplaatst zou worden. Die moest het museum speciaal laten maken en dat lukte niet meer voor het begin van de tentoonstelling. Maar vanaf 13 november zal het hert schitteren in de Zeezaal in zijn glazen kooi.

t/m 3 maart in Museum Beelden aan Zee, Den Haag

Lees ook: Laat Zadkine staan op Plein 1940

Het beeld De Verwoeste Stad van Ossip Zadkine moet op Plein 1940 in Rotterdam blijven staan en niet worden verplaatst naar het plein voor het nieuwe station.