American Psycho-schrijver Bret Easton Ellis heeft ‘nooit bewust de eikel willen uithangen’

Na dertien jaar is er weer een nieuwe roman van de Amerikaanse schrijver Bret Easton Ellis. Hij gaat, in een opwelling van nostalgie, terug naar zijn jeugd. ‘Alles is tegenwoordig verschrikkelijk. En iedereen is boos.’

Het heeft drie jaar en een wereldwijde pandemie geduurd – maar, de interviewer is coronapositief. Dus, ook al is de Amerikaanse schrijver Bret Easton Ellis eindelijk weer in Nederland, dit gesprek binnen dezelfde gemeentegrenzen vindt noodgedwongen toch vanachter een scherm plaats. Had van hem niet gehoeven, zegt hij direct. “Ik was gisteravond in een zaal vol mensen. Ongetwijfeld een superspreader-event. Ik heb het vast al tien keer gehad.”

De coronapandemie heeft wel wat te maken met de totstandkoming van Scherven, Ellis’ eerste roman in dertien jaar tijd. Vier jaar terug zei de schrijver van onder meer American Psycho, de extreem gewelddadige roman die hem in 1991 beroemd én berucht maakte, in interviews nog dat hij klaar was met de roman als kunstvorm, dat hij nooit meer de concentratie zou kunnen opbrengen om die lange slag te maken. Hij was druk zat met cultuurkritische essays, podcast, scripts voor film en tv. Maar toen, begin 2020, viel alles stil. Zat iedereen thuis, opgesloten. En verveelde Ellis zich dood.

Wat is er veranderd?

“Ik begon weer iets te voelen. Zo begint het bij elke roman. Of dat nu verwarring is, onbeantwoorde liefde, pijn, Hollywood, beroemd-zijn, een man proberen te zijn in Manhattan… Zo werk ik: als ik van slag raak, wil ik dat in roman-vorm onderzoeken.

“Alleen had ik al tien, elf jaar niet meer zoiets gevoeld. Maar plots kwam er een hoop samen. En toen gebeurde Scherven.”

Wat was dit keer dat gevoel?

“Seks. Seks. Seks. Seks… Jeugd. Verloren Jeugd. Seks! Seks.”

Ellis giechelt. De Amerikaan staat er om bekend ontregelend te zijn in interviews, maar, hoewel het gesprek alle kanten op stuitert, is hij vandaag – grotendeels – een welwillend gesprekspartner. De grijzende, kalende, gezette man – ja, hij wordt ouder – heft vanachter zijn laptop vaak zijn handen ten hemel, zwijgt zuchtend, daagt uit, maar toont ook cynische zelfspot. En is verrassend eerlijk, net als in zijn zevende roman.

Met Scherven gaat Ellis terug naar zijn jeugd. Of, preciezer, naar het laatste jaar van de middelbare school in de meer dan welgestelde wijk Sherman Oaks in Los Angeles. De 17-jarige Bret Easton Ellis en zijn vrienden rijden in dure cabrio’s van villa naar villa, bezoeken feestjes, gebruiken drugs, drinken champagne, hebben seks. Ouders zijn afwezig, moraal grotendeels ook.

Maar, anders dan in veel van Ellis’ andere werk dat juist streeft naar een zekere gevoelloosheid als leidend esthetisch principe – zijn gevoelens wel degelijk aanwezig. Hij hamert erop, zowel tijdens het gesprek als in het boek: Scherven gaat over het verliezen van onschuld. ‘Het was de laatste keer dat we gelukkig waren’, schrijft hij.

Wanneer een seriemoordenaar opduikt, De Treiler, die op gruwelijke wijze zijn slachtoffers doodt (ook één van Ellis’ klasgenoten), beginnen de relaties binnen zijn vriendengroep te ontsporen. De chaos die de moordenaar veroorzaakt fungeert zo als metafoor, uitvergroting van het tienerdrama dat zich in het echt tijdens dat laatste schooljaar heeft afgespeeld. Hoe dat precies zat, laat hij dit gesprek in het midden. Maar dat hij daar zelf een rol in speelde lijkt duidelijk. En er was een coronapandemie voor nodig om hem daaraan terug te laten denken.

“Ik zat opeens thuis met mijn vriend, opgesloten in ons appartement. Ja, ik had mijn podcast. Die vulden we nu met afleveringen over muziek, films, over hoe het is om door een verlaten Los Angeles rond te rijden.

“En uit verveling ging ik op YouTube muziek uit mijn jeugd opzoeken. En vervolgens op de sociale media kijken wat mijn klasgenootjes tegenwoordig deden. Mijn vriendinnetje uit dat laatste jaar was de enige die ik nog kon vinden – de twee jongens waar ik achteraan zat, nergens! Daar lag ik wakker van.

“Ik ging de plekken van toen opzoeken: de bioscopen? Weg. Het winkelcentrum? Weg. Koffiewinkels, restaurants, clubs? Allemaal weg. Alle plaatsen waar we rondhingen, allemaal weg.”

Vanwaar die aanval van nostalgie?

“2020 was een klotejaar. En de wereld is nog steeds klote. Waarom niet teruggaan naar 1981, en ons laven aan de analoge wereld van toen? Simpeler tijden!”

Mooiere tijden?

“Alles is verschrikkelijk tegenwoordig. Sociale media: verschrikkelijk. Iedereen is boos, iedereen zit te schreeuwen. We zitten opgesloten in een autoritaire wereld waarin alles wat je zegt racistisch of seksistisch is. Dit kun je niet meer zeggen, dat kun je niet meer zeggen. De media hebben van polarisatie een verdienmodel gemaakt. Compleet het tegenovergestelde van de tijd waarin ik opgroeide.

“Mijn generatie, Gen X, was de vrijste generatie ooit. Dus ja, dit boek is ook een reactie op alle bullshit waarmee we nu te maken hebben.”

Wat was er zo anders – los van sociale media?

“Ik was jong. Ik weet niet of de literatuur, muziek of films beter waren dan nu, maar de beleving ervan was dat zeker wel. Voor een film moest je in een rij staan – een fysieke rij, op straat, voor de bioscoop. Er waren nog boekwinkels. Er waren nog platenzaken. Waar je al die bakken met platenhoezen kon doorzoeken.

“Je moest er als consument je best voor doen. Je luisterde nog naar een heel album, van nummers 1 tot en met 12, naar het verhaal dat de artiest wilde vertellen, je pakte de teksten erbij. Je investeerde erin: het verdiepte je relatie met de kunst die je tot je nam.

“Dat is weg. En dat zie ik ook aan mezelf! Ik zie mezelf weer een tweet tikken dat Lana del Rey afgegleden is – terwijl ik pas een minuutje van haar laatste clip op YouTube heb bekeken. Maar goed. Misschien hoeft de jeugd ook niet George Eliot of Tolstoj te lezen en zijn hun levens net zo vervuld. Misschien heeft TikTok die rol overgenomen. Prima. Weet ik het.”

Beschrijft u daarom alle details, de muziek, de films, uit die tijd, zo uitbundig? Zoals er ook in American Psycho hele pagina’s over Huey Lewis of Phil Collins gingen?

“Ik was een muziekgek toen ik zeventien was, dat wilde ik zo laten terugkomen in het boek. In American Psycho gebruikte ik die paginalange recensies om de krankzinnigheid waar Patrick Bateman doorheen gaat over te kunnen brengen op papier.

“Maar dat was hier niet het doel. De muziek in Scherven is gewoon de muziek die ik toen luisterde. Ik wilde daar altijd al over schrijven – over de invloed die het uitdrukkingsloze gezicht van Kim Wilde in de videoclip van Kids in America op me heeft gehad. Over Icehouse, Blondie, Ultravox.”

Scherven leest soms als bloemlezing van Ellis’ oeuvre. De afstandelijkheid waarmee hij zijn geprivilegieerde, gevoelloze personages neerzet (Less Than Zero), de hoeveelheid seks (The Rules of Attraction), het grove geweld (American Psycho), het gevoel van angst (Lunar Park), de gedetailleerde aandacht voor esthetiek en cultuur van die tijd (Glamorama).

Maar anders dan in die boeken is de auteur nu zelf kwetsbaarder dan ooit. Door eerlijk zijn eigen (homo)-seksualiteit te onderzoeken, de worsteling met gevoelens die hij voor enkele van zijn klasgenoten voelde. En die roman-Ellis lijkt op één lijn te staan met de 17-jarige Ellis van toen. “Er zijn weinig verschillen. Emotioneel? None.”

Uw 17-jarige ik is het kwetsbaarste Ellis-personage dat ik ken.

“Op zo’n punt in mijn leven zit ik. Ik was heel anders toen ik 18, 19 was en Less Than Zero schreef. Ik was heel anders toen ik als verveelde beroemdheid Lunar Park schreef, de boze witte man die White schreef verschilt weer van de 59-jarige ik, die zich kwetsbaar kan opstellen. Bij elk boek sta ik anders in het leven. Dingen veranderen. Ik voel geen voorzichtigheid meer.”

Was het therapeutisch om zo over uw jeugd te schrijven?

“Elk boek dat ik schrijf is therapeutisch! Elk boek geeft catharsis. Dat is waarom ik schrijf: om dingen uit te vogelen. Ik schreef Scherven niet alleen om terug te keren naar 1981, maar ook om de dingen die me toen zijn overkomen een plaats te geven. En over de mensen van wie ik hield. En die ik verraden heb.”

De seriemoordenaar is een metafoor.

“Ik wilde uitleggen waar ik doorheen ging. Een schrijver is een dramaqueen. Een fabulant. Een verzinner. Een schrijver hoort wat hij wil horen, ziet wat hij wil zien, en gaat daarmee aan de haal. Ik was een acteur. Ik had een uniform aan. Ik had een vriendinnetje, maar wist dat ik homo was. Ik geloofde dat een jongen verliefd op me was, terwijl hij dat niet was. Voor mij was dat jaar de demarcatielijn tussen adolescentie en volwassenheid. Ik verloor dat jaar mijn onschuld. Daar gaat Scherven over. Dat ik dingen fout deed omdat ik een schrijver wilde worden, omdat ik een schrijver wás. Ik liet dingen gebeuren zoals ik wilde dat ze gebeurden, want een schrijver heeft nu eenmaal de controle over het verhaal.”

Is het daarmee ook een ontstaansgeschiedenis van het fenomeen Bret Easton Ellis?

“Elk boek gaat over de dingen waar ik doorheen ging toen ik het schreef. Less Than Zero: het verwerken van jeugd, het vinden van een stem. Feesten, studententijd, onbeantwoorde liefde – dat werd Rules of Attraction. Vervolgens leerde ik over opgroeien als een man in New York – dat werd American Psycho. Elk boek is een beweging voorwaarts in een nieuw stukje van mijn leven.

Halverwege Scherven meet Bret zich een masker aan, vanbinnen voelt hij vervreemding en onrust, maar hij doet alsof er niks aan de hand is – in het boek noemt u die pose ‘de tastbare deelnemer’. Herkenbaar uit uw latere leven?

“De tastbare deelnemer… iedereen meet zich een rol aan. Wie je bent is een sociaal construct. Zo’n rol, om te voldoen aan de verwachtingen van je omgeving, is nodig om door onze maatschappij te navigeren.

“Hoe ik destijds als fan bezig was met Joan Didion, hoe ik zo graag zelf schrijver wilde zijn, hoe ik een vriendin had die dacht dat ik was wat ik niet was, mijn gevoelens over seksualiteit die alle kanten op schoten. Het spelen van een personage was mijn manier om met al die gevoelens om te kunnen gaan.

“En het heeft ook te maken met die zin uit American Psycho. ‘Because I want to fit in.’ Ik denk dat dat wel eens een rode draad in al mijn werk zou kunnen zijn: elk van mijn personages worstelt daarmee.”

Heeft de échte Bret zich niet ook altijd zo’n pose aangemeten?

“Nee! Het is niet op mij van toepassing! Ik ben altijd eerlijk geweest. Ik zeg wat ik denk, het maakt me allemaal niets uit. Daardoor kom ik vaak genoeg in de problemen. Ik zag mijzelf wel altijd als kwetsbaar persoon. Iedereen zegt steeds dat ik maskers draag. Lieg in interviews. Dat ik acteer, een personage speel. Een oplichter ben. Volgens mij ben ik dat nooit geweest. Ja, ik heb wel eens grappen gemaakt, in interviews, uit verveling... maar ik heb nooit een personage van mezelf willen maken. Ik heb nooit bewust de eikel willen uithangen.”

Bret Easton Ellis
Scherven
(The Shards)
Vert. Robbert-Jan Henkes
Ambo Anthos;
576 blz. € 27,99