Als je ontkent elitair te zijn, verwaarloos je alles wat daarbij hoort

Sander Schimmelpenninck en ik kennen elkaar sinds we studeer- den en kwamen elkaar daarna geregeld tegen in het Amsterdamse. We dachten allebei het onze over elkaar. Hij: wat houdt dat eigenlijk in, predikant op de Zuidas? Ik: wat moet je als hoofdredacteur van zo’n zakenblaadje als Quote? Maar al pratende ontdekten we gemeenschappelijke gedachten. We zijn ons ten volle bewust dat we onderdeel zijn van een bevoorrechte klasse en staan daar kritisch tegenover. Er was een gedeelde ervaring en een gedeelde analyse. Dus moest dat gedeelde appèl, het boek, er ook komen.

In vier fictieve personages brengen we types jonge mensen uit de economische elite samen die we zoal tegenkomen. Daar hangen we ons betoog aan op. Dat kwam tot stand na lange wandelingen in Kroatië, waar Sander graag verkeert, en in ‘mijn’ stad Valencia. We hebben het in het boek niet over de politieke of de culturele elite, maar over de economische elite, niet de veelbesproken 1 procent maar de 5 procent meest vermogenden. Die ontkent elite te zijn. Vraag 400 leden van Minerva wie denkt dat ze ertoe behoren en twee steken hun vinger op. Bij dat ontkennen hoort ook het verwaarlozen van alles wat verder bij zo’n geprivilegieerde positie hoort. Noblesse oblige bestaat nauwelijks meer.

Ondertussen manifesteert de economische elite zich nadrukkelijker dan voorheen. Ze trekt zich ook steeds meer terug in hun eigen cocoon, in eigen compounds. Nederland wordt een splitscreen-samenleving. De segregatie tussen de verschillende economische klassen begint al op de kinderopvang. Tegen de tijd dat hun zonen en dochters achttien zijn staan die met 4-0 voor op die van minder vermogenden. Bij werkelijk liberalisme zouden ze evenveel kansen moeten hebben.

Wedstrijd

De werking van de economie wordt als wetmatigheid gezien, alsof er niets te kiezen valt: zo werkt het systeem nu eenmaal, pas je maar aan. De economische elite denkt enkel in wed- strijdtermen, ziet de mens als een puur competitief wezen. Alles is een wedstrijd en uiteindelijk komen de besten bovendrijven. Een nogal darwinistische kijk op de samenleving. Maar beschaving is iets anders dan het dierenrijk.

Alles is teruggebracht tot ratio. De taal van de bedrijfskunde domineert: het draait om schema’s en statistieken. De mens wordt gereduceerd tot nummer. Terwijl die snakt naar poëzie en een romantisch verhaal. Kijk naar de uitslag van de recente Provinciale Statenverkiezingen. Ook in de kerken is religie verworden tot iets natuurwetenschappelijks. Het zou echter iets existentieels moeten zijn. De interesse in Bildung, in goed vormend onderwijs, ontbreekt bij de eite vrijwel. Maar de bijbelse koning Salomo komt echt niet tot zo’n afgewogen oordeel omdat hij zo goed is in Excel.

De economische elite ziet de overheid als onbetrouwbaar. Geen verschrikkelijker partner denkbaar dan de overheid. Als het land maar als een bedrijf gerund wordt, als BV Nederland, komt het wel in orde. Dat is zo laatdunkend. Doe mee. Pak je rol in de samenleving. We verwachten niet dat leden van de economische elite in één keer Moeder Teresa worden. Dat beogen we ook niet. Maar een beetje minder eendimensionaal, dat zou een mooi begin zijn. In het wereldje is niet iedereen blij met het boek. Ik was toch die predikant, die zo fijn hun feestjes en partijen opluisterde? Dit vinden ze toch minder.

Elite Gezocht
Sander Schimmelpenninck & Ruben van Zwieten
Prometheus; 216 blz. € 19,99

Een bekende of minder bekende persoon vertelt wekelijks waarom we een boek écht moeten lezen.