Al meer dan een eeuw is ‘dankzij’ in de praktijk vrijwel synoniem met ‘door’

Een regelmatig terugkerende lezersvraag betreft het gebruik van het voorzetsel dankzij, dat oorzaak en gevolg met elkaar in verband brengt. Zolang die oorzaak iets positiefs is, is er niets aan de hand, maar zodra de krant iets schrijft in de trant van ‘dankzij de oorlog in Oekraïne …’ of ‘dankzij de moord op …’ roept het gebruik van dit woord vragen op.

Zo schreef een lezer – docent in ruste – vorige week: “Ik heb tijdens mijn arbeidzame leven leerlingen erop gewezen dat je niet zomaar dankzij moet gebruiken als je bedoelt als gevolg van, door of iets dergelijks. Kijk altijd naar de context of je dankzij kunt gebruiken: bij oorlogen en andere negatieve onderwerpen kun je beter ‘te wijten aan’ gebruiken.”

Vanuit de ontstaansgeschiedenis van dankzij is dat standpunt begrijpelijk. Van oorsprong brengt dankzij (dat vroeger in twee woorden werd gespeld) erkentelijkheid tot uitdrukking aan een persoon, gebeurtenis of toestand die een positieve invloed heeft gehad: ‘Dankzij een sobere levensstijl/een degelijk genenpakket is zij in goede gezondheid zeventig geworden.’

Ruim een eeuw geleden constateerde het historische Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) echter al dat dankzij ook ‘vaak met zeer verzwakte betekenis’ wordt gebruikt ‘om een persoon of zaak als oorzaak aan te wijzen’. Dat betekent dat dankzij al meer dan een eeuw fungeert als synoniem van ‘door’. Hoewel dit blijkbaar indruist tegen het taalgevoel van sommige taalcritici, is dit gebruik van dankzij in de praktijk volkomen ingeburgerd, zeker bij jongere generaties.

Door die bredere toepassingsmogelijkheden is dankzij niet alleen een prima keuze in verband met een oorzaak die als positief wordt beleefd (‘Dankzij de klimaatverandering worden onze winters steeds zachter’), maar ook in verband met een oorzaak die als negatief ervaren wordt (‘Dankzij de klimaatverandering krijgen steeds meer mensen last van hooikoorts’).