1600 keer Soldaat van Oranje: hoe houd je dat als acteur vol?

‘De show ben ik niet zat, maar mijn lichaam zegt: het is goed zo’

Nyassa Alberta (40) speelde meer dan driehonderd keer de hoofdrol in TINA - de Tina Turner musical. Eerst in Hamburg en sinds 2020 in het Beatrix Theater in Utrecht; deze zondag voor het laatst.

Net vóór de pauze is het zwaarste moment uit de voorstelling voor hoofdrolspeelster Nyassa Alberta. Het publiek ziet hoe Tina al een tijd wordt mishandeld door haar partner Ike, maar in deze scène besluit Tina terug te vechten. Met het krachtige nummer ‘Ik wil geen ruzie meer’ (Don’t wanna fight no more), met haar voorouders op het achtertoneel, neemt Tina de touwtjes in handen en gaan de bezoekers de pauze in.

Alberta: “Dat is altijd een heftig moment. Het vechten is fysiek zwaar, maar mentaal is het dat ook. Je weet dat iemand dit écht heeft meegemaakt. Bovendien sta je daar als zwarte vrouw zo’n belangrijk verhaal van een andere zwarte vrouw te vertellen. Daar kan ik nu weer emotioneel van worden.”

Ze ziet het ook bij alle andere vrouwen die ondertussen als understudy van Tina zijn opgegaan. “De eerste keer moet iedereen in de pauze altijd keihard huilen. Omdat je dan pas beseft wat het inhoudt om deze rol te spelen. Én dat je dan nog een tweede helft moet.”

Als Tina is Alberta gedurende 2,5 uur nauwelijks van het podium. Ze zingt 22 nummers inclusief wilde danschoreografieën op naaldhakken op een schuine podiumvloer. “De eerste maanden was ik bang dat ik het eind van de show niet zou halen. Het was zo’n enorme berg die ik iedere avond weer moest beklimmen, dat ik dacht: misschien moet ik na driekwart wel opgeven.” Na een show of honderd maakt die twijfel plaats voor zelfvertrouwen. “Toen voelde ik: ik heb het nu al zo vaak gedaan, ik weet dat mijn lijf dit kan. Vanaf toen kon ik meer ontspannen.”

Met de ontspanning kwam ook de routine. Om dat tegen te gaan, geeft Alberta zichzelf soms een opdracht tijdens de voorstelling. “Dan loop ik backstage bijvoorbeeld via de rechterkant naar het toneel in plaats van links. Niemand die het merkt, maar het haalt mij even uit die automatische piloot. Of tijdens de show spreek ik één zinnetje langzamer dan normaal. Als mijn tegenspeler dan te vroeg invalt, weet ik: ha, die luistert niet goed vandaag.” Want dat is de kunst, volgens Alberta: in het hier en nu luisteren naar hoe de ander iets zegt en dáárop reageren. “Alsof het de eerste keer is dat je het hoort.”

Ze heeft het niet exact bijgehouden, maar verspreid over vier jaar speelde ze meer dan driehonderd keer Tina, in Nederland en Duitsland. Wordt dat niet saai? “Néé, nee”, zegt Alberta meteen. “Deze rol is zo groot, er is zoveel wat je kunt doen qua zang, dans, vechten, interpretatie – daar raak je nooit helemaal in uitgespeeld.” Al begint de hoeveelheid shows ondertussen fysiek zijn tol te eisen. “Het is alsof mijn lichaam de eindstreep van ontspanning al ziet en me smeekt: Nyassa, mag ik al? Dus nee, de show ben ik nog niet zat, maar mijn lijf zegt: het is wel goed zo.”

‘Hoe kan ik die vermoeidheid omzetten in een impuls voor de rol?’

Pia Douwes (58) speelde meer dan duizend keer de hoofdrol in de musical Elisabeth, verdeeld over 27 jaar en in verschillende steden in Nederland, Duitsland en Oostenrijk.

Tegen de duizend, of nee, dat moet er dik overheen zijn, telt Pia Douwes de keren dat ze Elisabeth speelde. Toch klinkt dat in haar oren als ‘heel weinig’. “Grappig, hè? Ik denk dan: als je het fulltime zou spelen, heb je dat in drie, vier jaar voor elkaar. Dat vind ik niet extreem lang.”

Toch is de rol van keizerin Elisabeth, ofwel Sisi, al bijna een carrière lang verbonden met Pia Douwes. Ze creëerde het personage in de première van de originele productie in Wenen: vanaf 1992 speelde ze daar twee jaar lang onafgebroken de rol. Met tussenpozen keerde ze terug als Elisabeth in Scheveningen, Stuttgart, Essen en Berlijn, en nog drie keer tijdens reeksen openluchtconcerten van de musical, de laatste in 2019.

Dat gegeven alleen al biedt variatie. “De show is telkens min of meer hetzelfde, maar met zoveel verschillende producties heb je telkens een nieuwe cast, of een nieuwe taal om je eigen te maken. Bovendien kon ik de rol bij elke nieuwe productie meer gewicht meegeven omdat ik zelf ouder ben geworden en dus meer levenservaring meebreng. Nee, ik heb nooit verveling gevoeld bij deze rol. Wel moeheid.”

Ze doelt op het einde van haar eerste speelperiode als Elisabeth in Wenen. In de musical volgt de toeschouwer Elisabeth van haar vijftiende tot haar 61ste. Het is geen lichte kost: Elisabeth is manisch-depressief en voelt zich een leven lang gevangen in het Oostenrijkse keizerschap.

“Na een tijd in Wenen merkte ik dat ik het depressieve meenam in mijn eigen gemoed. Zelf heb ik ook depressiviteit gekend, dus daar moet ik voor waken. Sowieso was er toen veel gaande: het was mijn internationale doorbraak, alles moest in het Duits en ik had als Elisabeth geen voorbeeld – ik moest de rol helemaal zelf creëren. Dat heeft veel van me gevergd.” Ze besloot na twee jaar een kans aan te nemen om de rol van Rizzo in de musical Grease te spelen. Even wat vrolijkers.

Achteraf ziet Douwes hoe ze die eerste Elisabeth-productie, 27 jaar oud, met haar hele hebben en houwen in de rol dook. In latere producties kon ze met meer afstand naar de rol kijken: prettig, maar ook met het gevaar dat de automatische piloot opduikt. “Killing”, zegt Douwes daarover. “Automatisme is nooit goed voor de energie, ook in het gewone leven: of je nu aan de lopende band staat of honderd keer dezelfde voorstelling speelt. Ik neig ook naar die automatische piloot, absoluut, dat heeft iedereen. Maar iedere keer als ik het merk, weet ik dat ik mezelf weer een opdrachtje moet geven.”

Bij Elisabeth kon ze zo wel ‘miljoenen!’ dingen bedenken. “Wat dat betreft is het een heel dankbare rol: er is zóveel te doen. Dan probeerde ik weer met mijn stem een verschil aan te brengen in de jonge of de oude Elisabeth bijvoorbeeld, of de hoge noot in het lied Mijn leven is van mij anders op te bouwen, of te werken aan haar houding. Het hoeft niet altijd groots te zijn, maar zo’n opdrachtje geeft weer even een impuls aan een avond.”

Het telkens weer reproduceren van zo’n rol zou Pia Douwes niet alleen maar een kwestie van talent noemen. Het is ook gewoon discipline. “Natuurlijk ben ik weleens moe of denk ik: poeh, hoe ga ik deze avond doorkomen? Maar dan vind ik het toch mijn taak voor het publiek om die moeheid om te zetten in een impuls voor de rol. Hoe zou Elisabeth zich voelen als ze doodmoe is, bijvoorbeeld? En als ik één ding van mezelf kan zeggen, is het dat ik altijd de discipline heb kunnen opbrengen die taak goed uit te voeren.”

‘Na een voorstelling of vijftig begint het gevecht tegen de routine’

Kevin Schoonderbeek (37) speelde tot 2017 zo’n 1600 keer in Soldaat van Oranje – De Musical, waarvan 1100 keer in de rol van Fred van Houten. Nu is hij als regisseur betrokken bij de musical.

Kevin Schoonderbeek is recordhouder bij Soldaat van Oranje. Toen de showmanager een paar jaar geleden dacht: eens even opzoeken hoeveel shows Kevin al heeft gespeeld, bleek hij over de 1500 te zitten. Schoonderbeek: “Ze hebben me toen verrast met een mooie taart, een fotomoment en een flink applaus. Ik voelde me trots. Én heel oud, haha.”

Schoonderbeek begon na een opleiding aan de Amsterdamse toneelschool in 2010 als ensemble-lid bij wat hij kortweg ‘Soldaat’ noemt. Vanaf 2012 speelde hij vijf jaar lang het personage Fred van Houten: de beste vriend van hoofdpersonage Erik Hazelfhoff Roelfzema. “Je begint natuurlijk fris en fruitig aan het veroveren van zo’n rol. In dit geval mocht ik in de show motor rijden, schieten met een wapen, een sterfscène spelen: het hele spectrum waar je als acteur van droomt. Maar na een show of vijftig begint al het gevecht tegen de routine en ligt de verveling op de loer. Dat gevaar is er altijd.”

Om het fris te houden, heeft hij ondertussen een arsenaal aan speeltechnieken die hem helpen. “Ik weet ondertussen dat er altijd nóg honderd verschillende manieren zijn om een zin uit te spreken. Je kunt variëren in dictie, timing, een accent, tekstbehandeling. Wat dat betreft heb ik ongelooflijk veel geleerd van deze rol. Ik heb mijn ambacht als acteur kunnen verbreden.”

Een andere ‘frishoud-techniek’ was om zo nu en dan eigen geïmproviseerde tekst toe te voegen. De openingsscène, waarin Fred als preses de ontgroening leidt van het studentencorps, is daar bij uitstek geschikt voor, vertelt Schoonderbeek. “De improvisatie zit ’m vaak in een woordkeuze of een anders geformuleerde zin. De verrassing die je dan ziet in de ogen van collega’s! Daar heb ik wel lol in. Het geeft een adrenaline-rush.” Al krijgt hij achteraf weleens feedback dat hij er iets té veel tekst bij bedacht. “Dan weet ik dat ik me weer even in moeten houden. De scène moet wel blijven kloppen natuurlijk.”

In 2017 kwam er een vacature vrij voor ‘resident director’ binnen Soldaat van Oranje. Dat is een regisseur die toeziet op de kwaliteit van de show en repeteert met een nieuwe cast. “Dat was voor mij een organische manier om afscheid te nemen van de rol van Fred en toch bij de voorstelling betrokken te blijven. Ik kan ook niet ontkennen dat zo’n lang dienstverband bij één productie uniek en comfortabel is in de theaterwereld. Dat speelt ook mee.”

Toch was hij Fred na 1100 keer niet zat. “Het is me een dierbare rol. Ik kon er genoeg variatie in vinden en ik heb het altijd heerlijk gevonden om voor die 1103 man publiek op te treden. Als je er plezier in hebt, houd je het sowieso fris.”

Lees ook:

Alsof het Tina Turner zelf is, die op het toneel staat

Het prachtig uitgelichte decor is krachtig door eenvoud, de kostuums zijn rijk en het ensemble danst aanstekelijk en super strak, schreef de recensent van Trouw over de Tina Turner Musical.