Tienduizenden Russen streken sinds het begin van de oorlog neer in Georgië. Maar de Georgiërs zelf weten zich maar moeilijk een houding te geven tegenover de nieuwkomers.
Op de top van een van de bergen die als een natuurlijke verdedigingslinie om Tbilisi heen liggen, torent het standbeeld van Kartlis Deda boven de Georgische hoofdstad uit. Als een echte beschermengel waakt het twintig meter hoge aluminium monument van de ‘Moeder van Georgië’ vastberaden en onverschrokken over de metropool aan haar voeten. Rechts van Kartlis Deda de ruïnes van het middeleeuwse Narikala-fort, op haar gezicht de zon die de zuidelijke heuvels van Tbilisi met een permanente goudgele gloed overspoelen.
In haar rechterhand houdt de moeder des vaderlands een zwaard dat ze horizontaal voor haar buik houdt en in de linkerhand een glas wijn dat ze ten hemel richt. Het beeld is volgens velen een klassieke metafoor voor het Georgische karakter: warm, vriendelijk en gastvrij, maar tegelijkertijd strijdbaar en onversaagd wanneer er vijanden moeten worden bevochten.
Het zijn twee eigenschappen die elkaar zelden tot nooit in de weg zitten, maar juist de afgelopen maanden slaat het zwaard het glas wijn wel eens uit de hand of andersom. Sinds het begin van de Russische invasie in Oekraïne kreeg Georgië namelijk te maken met een enorme instroom van Russen die huis en haard verlieten om de gevolgen van de oorlog in eigen land te ontvluchten. Volgens het ministerie van binnenlandse zaken streken er tussen 1 januari en 30 september dit jaar een kleine 115.000 Russen neer in de republiek op de Kaukasus met een bevolking van 3,7 miljoen.
Overal op straat klinkt Russisch
In de stad vertaalt die migratiestroom zich in een steeds voller straatbeeld en een opvallend groot aantal auto’s met Russische kentekenplaten. Wie door de kronkelende steegjes langs de charmant vervallen huizen in de binnenstad wandelt, kan bij vlagen het idee hebben in Rusland rond te lopen. Overal op straat klinkt Russisch en in de cafés zitten Russen achter hun laptop als waarlijke kosmopolieten nippend aan een flat white te werken op afstand. ’s Avonds bevolken die veelal jonge mannen en vrouwen de bars van de stad waar ze gekleed als Europese hipsters natuurwijn en ongefilterd speciaalbier drinken.
Zeker sinds de laatste emigratiegolf, die in september op gang kwam nadat president Poetin een gedeeltelijke mobilisatie afkondigde, tonen steeds meer Georgiërs gemengde gevoelens over de komst van al die Russische emigranten. Voor sommigen zijn het vluchtelingen die met open armen ontvangen dienen te worden, voor anderen zijn het ongewenste deserteurs die zich tot voor kort onverschillig toonden over de oorlog in Oekraïne, totdat het conflict bij henzelf op de deur klopte.
Zo stelde de bekende tv-presentator Merab Metreveli eind september op Facebook dat het ‘verkeerd zou zijn om de grenzen voor Russen te sluiten’. Al stelde hij in hetzelfde bericht dat het ‘eveneens verkeerd zou zijn om iedereen op een ongecontroleerde manier binnen te laten’. Dezelfde dag verklaarde minister van binnenlandse zaken Vakhtang Gomelauri dat ‘etnische Russen al jaren naar Georgië komen. Waarom moet dat nu opeens een probleem worden?’.
Georgië heeft zijn eigen verleden met Russisch imperialisme
Het antwoord op die vraag is voor veel Georgiërs zonneklaar. Want terwijl velen de eerste stroom van Russische binnenkomers nog tolereerden, zorgen de steeds grotere aantallen ook voor zorgen. Georgië heeft per slot van rekening zijn eigen verleden met Russisch imperialisme. Begin negentiende eeuw viel het land al eens ten prooi aan de geopolitieke hebzucht van de tsaren en begin vorige eeuw waren het de bolsjewieken van de Sovjet-Unie die de bergachtige natie inlijfden bij hun socialistische imperium.
Ook recentelijk kreeg het land te maken met Russische agressie. In 2008 vochten Tbilisi en Moskou een korte oorlog uit, nadat Poetin zijn leger de afvallige Georgische regio Zuid-Ossetië instuurde. Tijdens de vijfdaagse gevechten die volgden, bestookten Russische troepen ook onbetwist Georgisch grondgebied met de dood van zo’n vierhonderd Georgiërs tot gevolg. Nog eens 190.000 mensen verlieten hun huizen op de vlucht voor het geweld.
Kort na de oorlog erkende Rusland Zuid-Ossetië en de andere afvallige Georgische regio Abchazië als onafhankelijke republieken en bouwde het Kremlin in beide vazalstaten permanente militaire bases. Sindsdien bezet Moskou in de ogen van veel Georgiërs 20 procent van hun grondgebied en heeft het land te maken met een bevroren conflict dat volgens velen de potentie heeft om elk moment te ontdooien.
Duizenden teksten op de gevels gekalkt
Met die constante dreiging is het niet verwonderlijk dat veel Georgiërs de komst van de Russische vluchtelingen met argusogen bekijken. Velen van hen zien de oorlog in Oekraïne als een vervolg op hun eigen oorlog. Het zoveelste hoofdstuk in het eeuwenoude gevecht tegen Russisch imperialisme. In de straten vertaalt dat sentiment zich in duizenden pro-Oekraïense en anti-Russische graffiti die op de gevels zijn gekalkt. De slogans variëren van ‘glorie aan Oekraïne en de Oekraïense helden’ tot minder poëtische varianten zoals ‘fuck Rusland’, ‘Russen donder op uit Georgië’, ‘Poetin is een klootzak’ en ‘Rusland is een terroristische staat’.
Al zijn er ook subtielere boodschappen te zien op de muren van de stad. Zo verscheen er begin oktober een kunstwerk van Giorgi Gagoshidze in een voetgangerstunnel in Tbilisi. De afbeelding van de straatkunstenaar die onder het pseudoniem Gagosh met geëngageerde werken de muren van de stad beschildert, is een parodie op een klassieke Sovjetposter uit de Tweede Wereldoorlog. In plaats van de militaire eed die de vrouw op de afbeelding in het origineel vasthoudt, heeft het karikatuur een chinkali in haar hand, een typisch Georgische dumpling. En in plaats van de patriottische tekst ‘het moederland roept’, luidt het onderschrift ‘schiet op, hij wordt koud’.
‘Er zijn geen gewelddadige incidenten geweest’
Het kunstwerk is wat Gagoshidze betreft tekenend voor de ambivalente houding die veel Georgiërs hebben ten opzichte van de Russen die nu massaal naar hun land komen. “De sfeer lijkt door de talloze graffiti-teksten vijandig, maar in werkelijkheid is niemand écht vijandig. Er zijn voor zover ik weet geen gewelddadige incidenten geweest”, vertelt hij in een park in het centrum. “Tegelijkertijd baart de instroom van zo veel Russen veel Georgiërs zorgen. Dat ze uitgerekend Georgië als nooduitgang kiezen om de eigen ellende te ontvluchten, is gezien het verleden wrang en veroorzaakt onvrede.”
Dat heeft volgens Gagoshidze vooral te maken met het feit dat een deel van die Russen zich maar moeilijk aanpast zodra ze voet op Georgische bodem zetten. “Sommige Russen integreren niet echt en zijn onbeschoft. Ze spreken bijvoorbeeld Russisch tegen Georgiërs en dat ligt gevoelig: het is de taal van de bezetter”. Het ontbreekt sommige van die Russen kortom aan inlevingsvermogen, vervolgt hij. “Ze beseffen niet wat hun politici de buurlanden om hen heen al jaren aandoen onder het mom van het ‘beschermen van de Russischsprekende bevolking’.”
Want daar schuilt de grootste angst voor veel Georgiërs in: dat de aanwezigheid van al die Russische burgers op den duur een existentiële veiligheidsdreiging vormt. Ze vrezen het zogeheten ‘nabije buitenlandbeleid’ van het Kremlin waarmee Moskou meent de rechten van etnische Russen in voormalige Sovjetrepublieken te moeten beschermen. Het argument dat Moskou Russen over de grens wil beschermen, zien zij als een dekmantel voor de imperialistische ambities van het Kremlin en een potentieel voorwendsel om Georgië opnieuw te bombarderen.
Russische bezoekers moeten onderschrijven dat Poetin een dictator is
“Daarom is dit ook onze oorlog”, stelt Liza Cheishvili die samen met haar schoonmoeder Sopio Bolkvadze restaurant Veraze in de binnenstad van Tbilisi uitbaat. “Het gaat inmiddels om zoveel Russen dat het voor Poetin een reden kan zijn om hen te ‘beschermen’ en hier weer met tanks binnen te vallen.” Mede daarom besloten Cheishvili en Bolkvadze net als honderden andere restaurants en bars in de Georgische hoofdstad na het begin van de oorlog in Oekraïne zich uitdrukkelijk solidair op te stellen met Oekraïne.
Bij talloze horecagelegenheden ligt een verklaring op tafel voor Russische bezoekers die stipuleert dat ze door het betreden van de zaak onder meer onderschrijven dat Poetin een dictator is; dat de Krim en andere bezette gebieden Oekraïens zijn; dat Abchazië en Zuid-Ossetië Georgisch zijn; dat ze de oorlog in Oekraïne veroordelen en dat ze niet zomaar in het Russisch zullen spreken. Daarbij hangt er in bijna elke bar wel een Oekraïense vlag of staat op de rekening de tekst ‘slava Oekraini’.
Ook bij Veraze zit de solidariteit diep. “In het begin gaven we gratis eten weg aan elke Oekraïner die hier binnenkwam”, vertelt Cheishvili. “Ook leverden we maandenlang maaltijden aan hotels waar Oekraïense vluchtelingen onderdak kregen”. Inmiddels is dat werk grotendeels ondervangen door ngo’s, vertelt ze, “maar als zich hier een Oekraïense vluchteling meldt, dan krijgt hij wat hij maar wil.”
De tafel staat vol met gestoofd en gegrild vlees
Oekraïners komen dan ook met regelmaat over de vloer in het restaurant dat veel weg heeft van een middeleeuwse herberg waar de geur van gebraden vlees in de muren is getrokken. Aan een lange tafel bedekt met een verwassen tafelkleed en flessen wijn zit ook vanavond een groep Georgische mannen samen met twee Oekraïense gasten aan een eindeloze dis. De tafel staat vol met gestoofd en gegrild vlees, in zuur gelegde groenten, soepen, een enorme hoeveelheid brood en dumplings.
Stuk voor stuk drinken de mannen rode wijn uit kelkvormige glazen die ze onder steeds luider gebrul na elke slok op tafel neerslaan. Gedurende de avond staan ze één voor één op om een speech te geven en vrijwel allemaal eindigen ze met dezelfde woorden terwijl ze hun blik vol erbarmen tot de Oekraïense tafelgenoten richten. ‘Slava Oekraini! Gerojam slava!’: glorie aan Oekraïne, glorie aan de helden’.
Cheishvili en Bolkvadze kijken vertederd naar de mannen die steeds meer moeite hebben de klinkers in hun woorden correct te formuleren. “Dit zien we hier veel. Daarom hebben we die vlag ook opgehangen”, wijst de 42-jarige Bolkvadze naar een grote papieren poster op een muur in de zaak waar de Georgische vlag in de Oekraïense kleuren op staat afgebeeld. “Vrijwel iedereen die hier komt, schrijft er een boodschap op.” Het was voor de uitbaters van Veraze een vanzelfsprekendheid, maar het bleek tegelijkertijd ook een effectief filter om het kaf van het koren te scheiden.
‘Ga alsjeblieft weg, denk ik dan’
“Er komen hier ook veel Russen, daar ontkom je niet aan in Tbilisi”, licht Cheishvili toe. “Zodra ze hier binnenstappen, verplichten we ze iets op de vlag te schrijven. Doen ze dat niet, dan kunnen ze vertrekken”. Persoonlijk ergert de 23-jarige Georgische zich mateloos aan alle Russen die momenteel in Tbilisi rondlopen. “Ik voel fysieke agressie in mijn lijf als ik met ze in aanraking kom. Ze gijzelen al jaren een vijfde van mijn land en nu vermoorden ze aan de lopende band onschuldige mensen in Oekraïne. En dan gedragen ze zich hier ook nog alsof het hun thuis is, alsof ze alles voor lief nemen. Het is zo onbeschoft. Ga alsjeblieft weg denk ik dan.”
Het is exact de militante houding die veel van Cheishvili’s landgenoten steeds meer aannemen ten opzichte van de groeiende groep nieuwkomers uit het noorden. De drieste teksten zijn het figuurlijke zwaard dat ze net als hun patroonheilige Kartlis Deda hanteren tegen een gemeenschappelijke vijand. Al duurt het niet lang voordat ook het metaforische glas wijn dat de mythische Moeder van Georgië vasthoudt, zich een weg in het gesprek baant. “Als ze werkelijk vriendelijk zijn, dan ontvangen we ze uiteraard ook hier met open armen.”
Cheishvili kijkt even vertwijfeld wanneer ze beseft dat ze net als veel landgenoten kampt met een moreel dilemma en een bijna schizofrene houding ten opzichte van de Russen in haar land. “Dat is het probleem met Georgiërs”, verzucht ze. “Soms hebben we meer respect voor gasten dan voor onszelf en daardoor ontvangen we onze vijanden soms als onze vrienden.”
Lees ook:
Aleksej (31): ‘Alleen aan de keukentafel fluisteren Russen elkaar hun mening toe’
Tienduizenden Russische mannen ontvluchtten de afgelopen weken hun thuisland om de dienstplicht te ontlopen nadat het Kremlin een gedeeltelijke mobilisatie uitriep. Een deel van hen streek neer in Georgië. Wie zijn deze mobilisatievluchtelingen?
