Zolang de Russen nog geen schot hoeven te lossen, drinken ze thee met de Taliban

De sfeer was bijna amicaal toen begin vorige maand een delegatie van de Taliban op bezoek kwam om te praten met Russische diplomaten. Tussen al het marmer van het hotel in Moskou kregen de leden van de ­islamitische beweging uit Afghanistan een warm onthaal van Zamir Kaboelov, de speciale Afghanistan-gezant van de Russische president Vladimir Poetin.

De vertegenwoordigers van de ­Taliban waren in Moskou om de ­Russische regering garanties te geven. De mannen, gehuld in tulbanden en lange gewaden, verzekerden Kaboelov ervan dat de huidige interne spanningen in Afghanistan niet op de buurlanden zullen overslaan. Daarnaast drukte de delegatie de Russen op het hart dat extremistische groeperingen als IS geen voet aan de grond krijgen in Afghanistan.

Meer dan duizend Afghaanse militairen vluchtten naar Tadzjikistan

Mooie woorden en precies de waarborgen die Moskou zoekt nu de Taliban aan een niet te stoppen opmars bezig zijn in Afghanistan. Want nu de laatste Amerikaanse militairen na een interventie van dik twintig jaar huiswaarts keren, vreest het Kremlin instabiliteit in zijn traditionele ‘achtertuin’, de voormalige Sovjetrepublieken die grenzen aan Afghanistan.

Een voorproefje van die instabiliteit kreeg het eind juni toen meer dan duizend Afghaanse militairen Tadzjikistan in vluchtten, nadat milities van de Taliban hen in recordtijd uit het grensgebied in het noorden van Afghanistan verjaagden. Daarop besloten de Tadzjieken 20.000 extra troepen naar de grens te sturen en de hulp van Moskou in te roepen.

Die noodkreet beantwoordde het Kremlin direct. Minister van buitenlandse zaken Sergej Lavrov verklaarde er niet voor terug te deinzen om de Russische militaire basis in Tadzjikistan – waar 7500 militairen zijn gestationeerd – te ‘activeren’.

Inmiddels zijn er ook militaire oefeningen aan de gang in Tadzjikistan.

Vluchtelingenstromen

Tot aanstaande dinsdag rollen er daarom op steenworp afstand van de Afghaanse grens Russische tanks door het zand en bereiden Tadzjiekse, Oezbeekse en Russische soldaten zich voor op een hypothetische aanval van een ‘gesimuleerde vijand’, zo liet het ministerie van defensie in Moskou weten.

Het is een ondubbelzinnige boodschap aan de Taliban: waag het niet om onrust te zaaien in de Russische achtertuin. Maar dat retorische en militaire spierballenvertoon staat in schril contrast met de ogenschijnlijk vriendelijke diplomatie in Moskou van een enkele weken eerder.

Kort na dat treffen stelde Afghanistan-gezant Kaboelov nog dat de opkomst van de Taliban juist een positieve ontwikkeling is voor Rusland, want de Taliban handelen in het belang van Moskou en zijn bondgenoten in Centraal-Azië. De Taliban roeien jihadistische en terroristische cellen uit in Afghanistan, waardoor die geen voet aan de grond krijgen in de regio.

Twijfels binnen de muren van het Kremlin

Wat de beleidsmakers aan het Rode Plein in die gedachtekronkel welbewust achterwege laten, is dat de Taliban van 1996 tot 2001, toen ze de dienst uitmaakten in Afghanistan, juist onderdak boden aan terroristische organisaties zoals Al-Qaida. Sterker, de Taliban zijn in Rusland nog altijd een verboden organisatie, omdat de groepering, ironisch genoeg, op de terrorismelijst staat.

Die ambivalente houding van Moskou ten opzichte van de islamistische organisatie schetst precies de twijfels die er heersen binnen de muren van het Kremlin. Enerzijds wil Moskou met de Taliban om de tafel zitten om te voorkomen dat terroristen, vluchtelingenstromen en drugstransporten vanuit Afghanistan Rusland en zijn buurlanden bereiken.

Anderzijds zien Poetin en kompanen de Taliban zelf als een terreurorganisatie en weten ze niet zeker of hun beloftes ook werkelijkheid worden. Daarom zoekt het Kremlin nu naar een balans tussen pragmatische diplomatie en ordinair machtsvertoon. Handjes schudden in een conferentiezaal in Moskou én intimidatie door tanks langs de grens te rollen.

Een collectief trauma

Daarbij speelt op de achtergrond het verleden een belangrijke rol. Menig Rus herinnert zich nog de roemloze aftocht die de Sovjets in 1989 maakten, na een negen jaar lange militaire interventie in Afghanistan. Met de staart tussen de benen vertrok het Rode Leger destijds na een nagenoeg kansloze exercitie om de communistische regering in Afghanistan in het zadel te houden en te beschermen tegen de milities van de Afghaanse moedjahedien.

Die capitulatie is nog altijd onderdeel van het collectieve geheugen in Rusland. Of beter gezegd: van een collectief trauma. Niet voor niets duikt in de Russische media de afgelopen tijd weer het iconische beeld op van generaal Boris Gromov die eind 1989 over de ‘brug der vriendschap’ vanuit Afghanistan de grens met Oezbekistan oversteekt. Achter hem een Sovjettank die de aftocht blaast en op zijn gezicht een gelaten uitdrukking.

Dat beeld dient er nu toe om met leedvermaak de parallel te trekken met de huidige aftocht van de Amerikanen uit Afghanistan, toch weten veel Russen wel beter. Wat Vietnam was voor de VS, was Afghanistan voor de Sovjet-Unie. In de achterhoofden van Poetin en co speelt dan ook ongetwijfeld een stuk eerherstel mee. Al zal zich dat zeker niet vertalen in een directe militaire interventie.

Eerherstel

Het voorkomen van instabiliteit in de Russische achtertuin door een combinatie van diplomatiek pragmatisme en de dreiging van militair machtsvertoon, zou al een overwinning op zichzelf zijn. Een prestatie die het pr-team van het Kremlin vervolgens weer kan verkopen als bewijs voor Ruslands positie als grootmacht op het wereldtoneel. Dat sluimerende verlangen speelt in het Kremlin immers altijd mee op de achtergrond. Kijk maar naar Syrië, Oekraïne of de Kaukasus.

Zolang het Kremlin het beeld van theedrinkende Talibanleiders in een Moskous hotel tegen de achtergrond van marcherende militairen in Centraal-Azië kan blijven combineren en cultiveren, heeft het precies wat het wil: stabiliteit in het achterland en eerherstel zonder dat er een schot is gelost.

Lees ook:

In Centraal-Azië ontvouwt zich een nieuw geopolitiek steekspel nu Amerika de aftocht blaast

Nu de Taliban in Afghanistan in rap tempo terrein winnen, richten de ogen van diverse wereldmachten zich op de omringende landen.