Woede na ‘ongekende’ onderschepping Ryanair-vlucht door Wit-Rusland. ‘Schokkende daad’

De vlucht ging zondag van Griekenland naar Litouwen en werd door een Wit-Russisch gevechtsvliegtuig onderschept en naar het vliegveld in Minsk geleid. Protasevitsj werd op het vliegveld aangehouden, hij riskeert de doodstraf in Wit-Rusland.

De regeringen van Duitsland, Italië en het Verenigd Koninkrijk hebben hun ambassadeurs van Wit-Rusland op het matje geroepen na de gedwongen landing van een RyanAir-vlucht en de arrestatie van een oppositieleider die aan boord was van dat toestel. De Europese Unie heeft de Wit-Russische ambassadeur ook ontboden over de actie. De EU noemt de gedwongen landing en arrestatie ‘een onbeschaamde poging om alle oppositie in het land de mond te snoeren’.

Maandagavond is er een EU-top waarbij het handelen van Wit-Rusland wordt besproken.

De Wit-Russische autoriteiten zeggen maandag dat zij Ryanair-vlucht FR4978 dwongen te landen omdat Hamas zou hebben gezegd een bom te hebben geplaatst in het toestel. Het hoofd van de luchtvaartafdeling van het Wit-Russische ministerie van transport en communicatie las maandag een brief voor die afkomstig zou zijn van Hamas.

Demonstraties tegen Loekasjenko

De Wit-Russische oppositieleider in ballingschap Svetlana Tichanovskaja vreest voor het leven van oppositielid en journalist Roman Protasevitsj. “We zijn echt bang, niet alleen voor zijn vrijheid, maar voor zijn leven,” vertelde ze vanuit Litouwen aan Sky News.

Protasevitsj is de oud-redacteur van het oppositiekanaal Nexta op de berichtenapp Telegram. Sinds eind vorig jaar staat de journalist op een lijst van “personen verdacht van terroristische activiteiten” die bijgehouden wordt door de Wit-Russische KGB. Nexta telt meer dan een miljoen leden - op een bevolking van ongeveer 9.5 miljoen Wit-Russen - en speelde een belangrijke rol tijdens de demonstraties tegen het regime van president Loekasjenko van afgelopen jaar.

Valse bommelding

Nexta was een middel waarmee demonstranten zich konden organiseren, en er werden veel filmpjes op gedeeld van demonstraties en het politiegeweld waar de demonstranten vorig jaar mee te maken kregen toen ze tegen het Wit-Russische regime protesteerden. Loekasjenko regeert al sinds 1994 met harde hand over het Wit-Rusland, en geniet de steun van Poetin in buurland Rusland.

Het vliegtuig werd tot landen gedwongen omdat er volgens Wit-Rusland mogelijk een explosief aan boord zou zijn. Volgens Litouwen was het een vooropgezet plan van president Aleksandr Loekasjenko om de journalist op te pakken en reageerde woest. Ryanair liet al weten dat er niets was gevonden. De vlucht vertrok zondag even voor 20.00 uur (Nederlandse tijd) weer vanaf de luchthaven van Minsk richting Litouwen. Er zouden meerdere mensen het vliegtuig hebben verlaten, vermoedelijk leden van de Wit-Russische geheime dienst.

‘Een daad van staatsterrorisme zonder weerga’

Nadat het nieuws bekend werd buitelden de Europese leiders over elkaar heen in verontwaardigde reacties op de klaarblijkelijke piratenactie in het EU-luchtruim door de Wit-Russische machthebbers. Het geval wil dat zij maandagavond bijeenkomen in Brussel voor een extra EU-top, een tijdje geleden al gepland. Nu al is duidelijk dat deze nieuwe ontwikkelingen de eerste dag van die top onverwachts zullen overheersen.

Een van de eerste, en felste, tweets kwam van de Poolse premier Mateusz Morawiecki. “Ik heb de voorzitter van de Europese Raad (Charles Michel, red.) gevraagd om de agenda van de top van morgen uit te breiden en onmiddellijke sancties tegen het Loekasjenko-regime te bespreken. Het kapen van een burgervliegtuig is een daad van staatsterrorisme zonder weerga. Dit mag niet onbestraft blijven.”

EU-leiders waarschuwen voor gevolgen

Michel zelf ‘veroordeelt in de krachtigst mogelijke bewoordingen’ de gedwongen landing van het Ryanair-toestel in Minsk. Hij bevestigde inderdaad dat de EU-regeringsleiders deze kwestie maandagavond zullen bespreken als ze rond de tafel zitten in Brussel - voor het eerst sinds december. “Dit incident zal niet zonder gevolgen blijven”, aldus Michel in een persverklaring.

Voorzitter Ursula von der Leyen noemde het Wit-Russische optreden ‘volkomen onaanvaardbaar’ en voegde daaraan toe dat ‘elke schending van internationale luchtvaartregels gevolgen zal hebben’. Ook demissionair premier Rutte liet van zich horen. Volgens hem moet de ‘ongekende’ en ‘onacceptabele’ schending van de internationale luchtvaartregels ‘onderzocht worden’.

Tweede Kamerlid Sjoerd Sjoerdsma (D66) stelt voor om de Wit-Russische luchtvaartmaatschappij Belavia een onmiddellijk landings- en overvliegverbod over de EU op te leggen ‘totdat Protasevitsj weer op vrije voeten is’.

Ook de Amerikaanse regering veroordeelde de actie. De VS roepen op tot een snelle bijeenkomst van een internationale burgerluchtvaartgroep om zich over de kwestie te buigen. De Amerikaanse minister Anthony Blinken van buitenlandse zaken eiste bovendien de onmiddellijke vrijlating van Protasevitsj en zei dat deze “schokkende daad van het regime van Loekasjenko het leven van meer dan 120 passagiers, onder wie Amerikaanse burgers, in gevaar heeft gebracht”.

Wit-Rusland: wij hebben ons aan de regels gehouden

De autoriteiten in Wit-Rusland zeggen dat ze legaal handelden en beschuldigen het Westen van ongegronde beweringen.

“Het lijdt geen twijfel dat de acties van onze bevoegde autoriteiten volledig in overeenstemming waren met de geldende internationale regels”, aldus een woordvoerder van het Wit-Russische ministerie van buitenlandse zaken Anatoly Glaz.

Rusland steunt Loekashenko. “We zijn geschokt dat het Westen het incident in het Wit-Russische luchtruim ‘schokkend’ noemt,” zei de woordvoerster van het Russische ministerie van buitenlandse zaken Maria Zakarova. Ze beschuldigt op haar beurt de westerse naties van “ontvoeringen, gedwongen landingen en illegale arrestaties”. Als voorbeeld noemde ze de gedwongen landing in 2012 in Oostenrijk van een toestel met de toenmalige Boliviaans president Evo Morales aan boord.

Volgens Ryanair-topman Michael O’Leary zaten er medewerkers van de Russische geheime dienst aan boord van de vlucht. “Het lijkt erop dat het de bedoeling van de autoriteiten was om een journalist en zijn reisgenoot te verwijderen. We geloven dat er ook enkele Russische geheim agenten zijn uitgestapt op de luchthaven,” zei O’Leary op de Ierse radio.