‘Wit-Rusland verwordt tot het Noord-Korea van Europa’

Ze zouden zo kunnen zijn weggelopen uit een boek van de beroemde Wit-Russische schrijfster Svetlana Aleksijevitsj. Maar de mensen in het appartement in Vilnius zijn geen dissidenten van het Sovjetregime, waar de Nobelprijswinnares voor de Literatuur zo veelvuldig over schreef. Het gaat om vluchtelingen in Europa, anno 2021. Wel scholen ze, net als in de boeken van Aleksijevitsj, het liefst samen in de keuken, waar ze hun kostje koken en ondertussen bij elkaar hun hart luchten.

Niet alleen is protesteren in hun land amper meer mogelijk, blijkt uit de verhalen van de Wit-Russen die uitweken naar de Litouwse hoofdstad. Ook neemt het regime van Loekasjenko momenteel wraak op iedereen die dat eerder deed. “Als ik niet was ontkomen, zou ik tot het eind van mijn leven gevangen zitten”, zegt Oleg Darasjkevitsj (67), een pensioneerde dokter die onlangs uitweek naar Vilnius.

Met acht man in de cel

Na een vreedzame protestoptocht met andere gepensioneerden werd hij door politie-in-burger gevolgd tot nabij zijn huis, en daar hardhandig opgepakt. “De cel was kleiner dan deze keuken, en we deelden die met acht mensen.” Hoewel het er snikheet was, verboden de gevangenbewaarders hen het raam te openen: in het plafond brandde een felle lamp dag en nacht. “Ik verloor alle besef van tijd. Ik stortte in”, aldus Oleg Darasjkevitsj.

Na zijn vrijlating, twee weken later, realiseerde hij zich dat dit nog maar het begin was van de ellende. De politie bleek foto’s te hebben van meerdere protesten waar de gepensioneerde arts aan deelgenomen had. Om jarenlange celstraf te voorkomen vluchtte hij naar Rusland — maar ook daar worden dissidente Wit-Russen gevolgd, opgepakt en uitgeleverd. Via Oekraïne en Moldavië kwam hij in Litouwen terecht. “Wit-Rusland verwordt tot het Noord-Korea van Europa”, concludeert Oleg Darasjkevitsj.

Het vluchtverhaal van Ilona Roedenia heeft daar ook wel wat van weg. De verpleegkundige en moeder van twee kinderen redde zich het vege lijf nadat de Wit-Russische justitie een strafzaak tegen haar begon. Ze had compromitterende informatie over politieagenten en rechters gepubliceerd op de online berichtendienst Telegram: goed voor jaren strafkamp. Haar kinderen had ze eerder al in veiligheid gebracht in Vilnius, maar de grenswacht belette haar de grens over te steken.

Illegale grensoversteek

Dus beproefde ze vorige maand haar geluk illegaal, door ’s nachts te voet richting Litouwen te gaan. Het gevaarlijkste deel van de tocht was de oversteek van een open veld van zo’n vier kilometer lang. “Ik was bang dat de grenswachten op me zouden schieten”, aldus Ilona Roedenia. Ze dwaalde urenlang door een bos, tot ze op een landweggetje een vrouw tegenkwam. Die vertelde haar dat ze zich in Litouwen bevond. Over de toestand van de protestbeweging in Wit-Rusland is Ilona Roedenia somber. “Een derde van hen is het land ontvlucht, een derde zit in de gevangenis en een derde is doodsbang.”

De Wit-Russische opposanten proberen nu hun strijd in Vilnius voort te zetten. Maar hoe? De leidster van het stel, Olga Karatsj, wordt geschminkt: ze moet straks een optreden doen voor haar eigen oppositiekanaal op YouTube dat in Wit-Rusland veelbekeken is. “We moeten ervan uitgaan dat de revolutie van 2020 is beëindigd”, stelt de gelouterde opposante onomwonden. Volgens Olga Karatsj zijn veel Wit-Russen bitter teleurgesteld in het Westen, dat de Wit-Russen met woorden steunt, maar niet met acties — hoe vreedzaam hun protest ook is.

Harde EU-sancties blijven uit

Op de zwarte lijst van de Europese Unie staat een honderdtal hooggeplaatste personen, onder wie Loekasjenko, maar harde economische sancties blijven uit. “Westerse politici geven de voorkeur aan een compromis”, aldus Olga Karatsj. “Het voelt alsof we slachtoffer zijn van huiselijk geweld. Je wilt scheiden van de gewelddadige dader, maar de buren en de politie staan aan zijn kant. ‘Kom op, het is een aardige man, vergeet dat je verkracht en geslagen bent’.”

Ondertussen wacht die andere buurman, Rusland, af tot de Wit-Russen zich tot Poetin zullen wenden om hulp, voegt Karatsj eraan toe. “Dan zullen we onze onafhankelijkheid verliezen.”

Litouwen verstrekt de Wit-Russische vluchtelingen weliswaar humanitaire visa, geld hebben ze in veel gevallen niet. Hun hoop op terugkeer slinkt met de dag. De komende volksopstand moet dan ook radicaler, vindt de gepensioneerde arts Oleg Darasjkevitsj. “We zitten als konijnen te wachten op de goede wil van de wolf”, zegt hij. “Maar in een direct gevecht met het regime hebben we geen schijn van kans.” “Ik ben klaar voor een terugkeer naar Belaroes”, zegt Olga Karatsj. “Dan zullen we niet meer de straat afgaan, wat er ook gebeurt. Als de situatie niet voor de zomer verandert, is het te laat.”

Lees ook:

Svetlana Tichanovskaja: ‘Ik kan het me niet veroorloven de hoop te verliezen’

De term ‘oppositieleider’, vindt ze een belediging. Svetlana Tichanovskaja omschrijft zichzelf als de ‘gekozen leider’ van ­Wit-Rusland. Vanuit ballingschap strijdt ze voor vrijlating van de politieke gevangenen en nieuwe verkiezingen.