Wie krijgt de schuld van het bloemkooldrama?

Een week geleden ontdekte ik bij het thuiskomen na de boodschappen dat ik een bloemkool was vergeten in de tas te doen. Geen probleem, even terug naar de supermarkt. Ik verwittigde de kassier dat ik een afgerekend product vergeten was. “Weet u het zeker?”, vroeg hij. “Heeft u goed gekeken?” Ik antwoordde bevestigend, waarop de jongeman ineens nerveus werd. Hij riep eerst de filiaalhouder bij zich, die daarop een van de twee bewakers bij zich riep. Een opmerkelijk schouwspel volgde.

Eerst overlegde het drietal druk gebarend, waarop de bewaker naar de monitor bij de ingang liep om videobeelden te bekijken van het moment dat ik had afgerekend. Inmiddels stond ik al een minuut of tien te wachten, waarop ik suggereerde dat ik ook gewoon een nieuwe bloemkool kon afrekenen. De bewaker sommeerde me echter te wachten. “Nee, we willen eerst zeker weten dat u de bloemkool niet in de tas hebt gedaan.” Even verderop stonden kassier en filiaalhouder nog steeds druk te discussiëren. Af en toe keken ze stuurs mijn kant op. Ik hoorde meermaals het woord culpa vallen, ‘schuld’.

Odyssee

Het is niet de eerste keer dat ik zoiets meemaak in Mexico. Het gebeurde me vijf jaar geleden, toen ik na een lelijke hondenbeet een injectie tegen hondsdolheid probeerde te vinden. Na een odyssee langs meerdere ziekenhuizen belandde ik in Hospital General La Raza, waar een arts me stijf van de spanning een keer of vijf toebeet dat het me absoluut, honderd procent duidelijk moest zijn dat het ziekenhuis echt niet van tevoren tegen me had gezegd dat ze het medicament op voorraad hadden. Ze leek vooral nerveus dat ik iemand (haar) la culpa zou geven dat ik verkeerd was geïnformeerd.

Mexico is een hiërarchisch land. Of het nu om overheidsinstituties of het bedrijfsleven gaat, het is overal volkomen duidelijk wie de baas is, wie ondergeschikt is en vooral wie ergens de schuld van kan krijgen. Een wereld van verschil met de informele omgang tussen leidinggevenden en werknemers in Nederland.

In de stijve Mexicaanse pikorde vreest iedereen la culpa. Hoe vriendelijk en beleefd Mexicanen ook standaard tegen elkaar zijn, op de werkvloer is het vaak oorlog. Gaat er iets mis, dan is de eerste reflex: jezelf indekken. Werknemers weten wat ze te wachten staat als er iets fout gaat of er een klacht is: bazen worden enorme bullebakken. Wie de leiding heeft, mag haar of zijn ondergeschikten slachtofferen. De grootste vrees is ten overstaan van collega’s door de baas te worden afgebrand of te worden ontslagen. Acoso laboral, het creëren van onveilige situaties op de werkvloer, mag wettelijk niet, maar de realiteit is anders.

Draai om de oren

Om die reden werd de helft van het personeel in onze supermarkt overstuur van een achtergelaten bloemkool. De kassier was doodsbang ervan beschuldigd te worden mijn bloemkool naast de kassa te hebben laten liggen, de bewaker werd bloednerveus van de gedachte dat ze iets over het hoofd had gezien. En de filiaalhouder had de grootste angst van allemaal: dat ik bij háár leidinggevende zou klagen en ze een draai om de oren zou krijgen ten overstaan van haar ondergeschikten.

Gelukkig lukte het, een minuut of twintig later, en na veel aandringen, alsnog gewoon een nieuw stuk groente af te rekenen. Bij het verlaten van de supermarkt leek het even of ik een drietal zuchten van opluchting hoorde: vandaag hoefde niemand spitsroeden te lopen bij de baas.