Westerse geheime diensten maken met succes jacht op Russische spionnen

Sinds de inval in Oekraïne hebben westerse geheime diensten hun jacht op Russische spionnen geïntensiveerd. Met enig succes. ‘Ik heb de indruk dat er ergens een lek zit in het Russische systeem.’

Wopke Hoekstra liet er afgelopen weekend geen misverstand over bestaan: een tiental Russische diplomaten moet binnen twee weken Nederland verlaten. Ook dient het Russische handelskantoor in Amsterdam, dat van oudsher bekend staat als een broeinest van spionnen, gesloten te worden. Volgens de minister van buitenlandse zaken is de ingreep nodig, omdat Rusland alsmaar blijft proberen geheim agenten onder een diplomatieke dekmantel in Nederland te krijgen. “Dat kunnen en zullen we niet toestaan”, aldus de bewindsman.

“Ik vind het opvallend hoe ferm Hoekstra zich opstelt”, zegt Ben de Jong, gerenommeerd onderzoeker op het gebied van de Russische veiligheidsdiensten aan de Universiteit Leiden. “Zeker voor een minister van buitenlandse zaken is het opmerkelijke taal. Hoekstra laat zich duidelijk geen knollen voor citroenen verkopen.”

De aankondiging van de Nederlandse bewindsman past dan ook in een breder patroon. Westerse inlichtingendiensten hebben sinds de Russische inval in Oekraïne begin vorig jaar de strijd tegen Russische spionage geïntensiveerd. De eerste grote klap deelden ze afgelopen voorjaar uit met de door Europese landen onderling afgestemde uitzetting van meer dan vierhonderd Russische diplomaten – allemaal mensen van wie westerse diensten vermoedden dat ze in werkelijkheid spionnen waren.

Diep undercover

Daarnaast maakten de westerse veiligheidsdiensten de afgelopen twaalf maanden jacht op individuele Russische spionnen, onder wie zogenoemde ‘illegalen’. Dit zijn spionnen die geen diplomatiek paspoort hebben, maar die zich undercover verschuilen in een westerse samenleving.

Met een reeks geruchtmakende arrestaties en uitzettingen als resultaat. Zo meldde de Nederlandse AIVD dat zij in april vorig jaar op Schiphol een agent wist te ontmaskeren van de GROe, de Russische militaire inlichtingendienst. De Rus gebruikte een valse Braziliaanse identiteit en wilde kennelijk gaan spioneren bij het Internationaal Strafhof in Den Haag. Om zichzelf een zogenoemde ‘legende’, een geconstrueerd levensverhaal aan te meten, had de man jaren in Brazilië gewoond en gestudeerd in Ierland en Amerika.

Als de AIVD hem niet had gestopt, was hij als stagiair aan de slag gegaan bij het Internationaal Strafhof, een interessante plek voor een Russische spion omdat het Hof onderzoek doet naar Russische oorlogsmisdaden. Nederland zette de agent uit naar Brazilië, waar hij nu een celstraf uitzit voor fraude met documenten.

Valse Braziliaanse identiteit

Intussen identificeerde de Noorse geheime dienst PST afgelopen najaar in de noordelijke stad Tromso, binnen de poolcirkel, een andere vermoedelijke agent van de GROe. Ook deze man gebruikte een valse Braziliaanse identiteit. Hij had jarenlang gewerkt aan een dekmantel als wetenschapper, waarvoor hij onder meer had gestudeerd in Canada, en had zichzelf naar binnen gewerkt in een Noors universitair instituut dat onderzoek doet naar zogeheten hybride oorlogvoering.

Kort daarna pakte een elite-eenheid van de Zweedse politie bij een inval in een villa buiten Stockholm een Russisch echtpaar op, dat zich volgens de autoriteiten bezighield met ‘het illegaal verwerven van technologie voor de Russische defensie-industrie’. En in Duitsland arresteerden de autoriteiten een medewerker van de buitenlandse inlichtingendienst BND, die een Russische ‘mol’ zou zijn geweest.

Volgens het Duitse weekblad Der Spiegel probeerde de mol onder meer de locaties te achterhalen van door Amerika en Duitsland aan Oekraïne geleverde raketsystemen. Hij zou zijn informatie via een metalen- en edelstenenhandelaar van Russische komaf hebben doorgespeeld aan Moskou, dat hem er dik voor betaalde. In zijn huis werd volgens Der Spiegel een bedrag van ‘zes cijfers’ aan contanten gevonden.

Schimmenspel

De reeks ontmaskeringen laat zien hoe het schimmenspel tussen westerse en Russische geheime diensten sinds de invasie van Oekraïne is veranderd. Het was al jaren zo dat Russische spionnen steeds agressiever opereerden in Europa. Daarbij bedienden ze zich van een mix van desinformatie, digitale piraterij, heimelijke politieke beïnvloeding, klassieke spionage en allerlei bedreigingen en liquidaties. Maar sinds de inval krijgen zij aanzienlijk meer weerwerk.

“De wereld ziet er nu heel anders uit voor de Russische diensten”, zei Antti Pelttari, directeur van de Finse veiligheidsdienst Supo, vorige maand tegen de krant The Washington Post. “Hun mogelijkheden zijn verminderd.”

Alle uitzettingen, arrestaties en toegenomen alertheid betekenen niet dat Russische spionnen niks meer kunnen uithalen in Europa. Want de Russische inlichtingendiensten zijn behoorlijk bedreven in het gebruik van het internet, wat ook prima kan vanuit Rusland. Bovendien houden westerse diensten er rekening mee dat de Russen, onder meer via vluchtelingenstromen, proberen nieuwe agenten Europa binnen te smokkelen. Maar er is duidelijk wel wat veranderd.

“Wat mij opvalt, is dat er zo veel illegalen worden gepakt”, zegt De Jong. “Dat is bijzonder, want illegalen gaan over het algemeen op in de grote grijze massa. Ze zijn daardoor heel moeilijk te traceren.”

De onderzoeker van de Leidse universiteit vermoedt daarom dat achter de reeks ontmaskeringen een westers spionagesucces schuilgaat. “Het is pure speculatie hoor”, zegt hij. “Maar ik heb de indruk dat er ergens een lek zit in het Russische systeem. Misschien onderscheppen de Amerikanen bepaalde geheime Russische berichten. Of mogelijk is er verraad in het Russische kamp. Illegalen worden vrijwel altijd gepakt door verraad aan de andere kant.”

Lees ook:

Russische diplomaten moeten Nederland verlaten

Het kabinet zet een tiental Russische diplomaten het land uit.

Poetins spionnen gaan hun gang in het Westen

Russische inlichtingendiensten worden steeds actiever en agressiever in het Westen. Volgens justitie blijkt dat ook in de MH17-zaak. ‘Poetin wil westerse landen onbestuurbaar maken.’