‘We zijn constant aan het werk, omdat deze ziekelijke repressie maar niet stopt’

De eerste keer dat Aleksandra Rossius in aanraking kwam met de Russische autoriteiten was in 2018. De destijds 22-jarige Moskoviet was onderdeel van een activistenclub die via kunstzinnige projecten mensenrechtenschendingen aan de kaak stelde. Als ludieke protestactie besloot Rossius samen met enkele andere critici van het Poetin-regime op straat granaatappels uit te delen aan toevallige passanten om te demonstreren tegen de anti-extremisme-wetten die de autoriteiten te pas en te onpas gebruiken om tegenstanders op te sluiten. “De granaatappel stond symbool voor die terrorismewet, de naam zegt het al.” Maar de politie kon het creatieve protest niet waarderen. “Feitelijk werd ik opgepakt omdat ik fruit uitdeelde op straat”, voegt ze er lachend aan toe.

Een jaar later was het weer raak. Dit keer omdat Rossius verkleed als een lid van regeringspartij Verenigd Rusland de straat op ging en haar gezicht had geschminkt als een vampier. “De Poetingezinde politici zuigen de bevolking uit als vampiers en dat wilden we op subtiele wijze uitbeelden.” Hoewel het protest in eerste instantie zonder moeilijkheden verliep, was Rossius een paar dagen later alsnog de klos. “Ze spoorden me op aan de hand van camera’s met gezichtsherkenningssoftware en vatten me toen alsnog in de kraag. Maar ik had in beide gevallen mazzel, omdat ze me na een paar uur lieten gaan”.

Het beangstigde de stoïcijnse Rossius hoe dan ook niet. Zittend in een literair café in het centrum van Moskou praat ze ronduit over haar verzet tegen de autoriteiten, dat tegenwoordig voornamelijk bestaat uit werk voor OVD-Info, een onafhankelijke mensenrechtenorganisatie die zich al sinds 2011 inzet voor de strijd tegen politieke vervolging. Zelf werkt Rossius sinds januari vorig jaar voor de mensenrechtenclub. “Toen [oppositieleider, red.] Aleksej Navalny na zijn vergiftiging terugkwam naar Rusland, gingen tienduizenden mensen de straat op en eindigden duizenden van hen in de cel. OVD-Info kon alle hulpverzoeken niet aan en had extra handen nodig, zo ben ik er terecht gekomen”.

Juridische bijstand

In het bijzonder houden Rossius en haar tachtig collega’s zich bezig met het verlenen van juridische bijstand aan demonstranten die worden opgepakt. “Als ze ons bellen, vertellen we hen wat hun rechten zijn, wat ze wel en niet moeten zeggen en vragen we ze ons op de hoogte te houden van hun bewegingen en omstandigheden, zodat we ze kunnen blijven volgen en uiteindelijk een advocaat naar ze toe kunnen sturen”, leg Rossius toe.

Daarnaast publiceert de organisatie cijfers en rapporten over de Russische repressie op basis van overheidsgegevens en talloze bronnen die verspreid door het land politiebureaus en detentiecentra monitoren. Werk dat zeker de laatste maanden nogal wat tijd vergt, aangezien OVD-Info de enige ngo in Rusland is die bijhoudt hoeveel mensen er sinds het begin van de ‘speciale militaire operatie’ in Oekraïne werden gearresteerd vanwege hun protest tegen het conflict in het buurland. De teller op de website staat inmiddels op bijna 16.500.

Aanpoten

Als coördinator van de vrijwilligers die de organisatie inzet, werkt Rossius dan ook met regelmaat de klok rond. Over de exacte werkwijze en structuur kan ze om veiligheidsredenen geen verdere uitleg geven, maar ze verzekert dat het aanpoten is. “Er zijn dagen dat er zoveel belletjes op onze hotline binnenkomen, dat ik extra mensen moet inschakelen om alle verzoeken te verwerken, en dan moeten er ook nog advocaten naar de politiebureaus om juridische bijstand te verlenen”.

Sinds het begin van de ‘speciale militaire operatie’ heeft OVD-Info daarom een extra hoofdkwartier in het leven geroepen waar vrijwilligers de telefoon opnemen om mensen te helpen. “We hebben inmiddels meer dan zevenduizend vrijwilligers die af en aan helpen bij het verwerken van de verzoeken”, legt Rossius uit. “Zonder hen zou dit werk onmogelijk zijn”.

Ziekelijke repressie

Daarmee neemt ze de woorden uit de mond van haar collega Maria Koeznetsova, een woordvoerder van de organisatie die om veiligheidsredenen sinds vorig jaar vanuit de Georgische hoofdstad Tbilisi werkt. “Voorheen kwam ons werk in golven. Er waren drukkere tijden en rustiger tijden. Nu is het eigenlijk een constante vloedgolf, ook al zijn de massaprotesten van maart inmiddels alweer een tijdje uitgedoofd. We zijn constant aan het werk, omdat de Russische autoriteiten maar niet stoppen met deze ziekelijke repressie. Het maakt onderhand niet meer uit wát je doet om je uit te spreken, alles is een risico. Dat is het moderne Rusland”.

Koeznetsova is er bijna gelaten onder. “Een paar dagen terug werd mijn vriend Andrej Pivovarov nog tot vier jaar cel veroordeeld omdat hij leiding gaf aan Open Russia, een organisatie die zich inzet voor de democratisering van Rusland, maar in 2017 door de autoriteiten als ‘ongewenst’ werd bestempeld en dus illegaal werd. Het is verschrikkelijk, maar ik kijk er niet eens meer raar van op. Sterker nog, mijn vrienden en ik zijn min of meer blij dat zijn straf ‘maar’ vier jaar is”.

Het werk dat ze met haar collega’s van OVD-Info verzet, is dan ook een gevecht tegen de bierkaai, zegt ze. Zeker sinds de organisatie in september 2021 op de lijst met ‘buitenlandse agenten’ werd gezet, waardoor het werk alleen maar ingewikkelder werd. Bovendien moest de gifbeker voor OVD-Info helemaal leeg en werd de website van de organisatie in december van datzelfde jaar geblokkeerd door internetwaakhond Roskomnadzor, waardoor Russen nu alleen nog met een VPN-verbinding op de site terecht kunnen.

‘Solidariteit is alles’

“Maar we laten ons niet afschrikken en gaan volhardend door”, vertelt Koeznetsova. “Er zitten nu zoveel mensen vast, die kunnen we niet aan hun lot overlaten. Alleen door hen bij te blijven staan, de misstanden te blijven benoemen en feiten en cijfers over de repressie te blijven publiceren kunnen we een verschil maken en dit regime met zijn idiote ‘speciale militaire operatie’ bestrijden”.

Twintiger Rossius sluit zich bij die woorden aan. “Ik blijf hier in Rusland om te helpen. Misschien is dat naïef, maar de autoriteiten weten al lang dat ik voor OVD-Info werk. Dat verberg ik ook niet. Op mijn Facebook is het zo te vinden. Het is ook niet iets om me voor te schamen. Bovendien kan ik mezelf simpelweg niet tegenhouden om me tegen de ‘speciale operatie’ uit te spreken. Niet voor niets draag ik dit”, zegt ze, terwijl ze naar een klein speldje van de Oekraïense vlag op haar borst wijst. “Solidariteit is alles. Dat is wat mij betreft het risico wel waard”.

Lees ook:

Het leven in Moskou is zorgeloos, bijna vreedzaam: ‘Eigenlijk is alles hetzelfde, terwijl alles anders is’

In Moskou gaat het leven door alsof er niets aan de hand is. Op het eerste gezicht lijkt niemand bezig met de ‘speciale militaire operatie’ in Oekraïne.