Wat kwam er terecht van de beloften van Tsipras?

“Ik ben de premier die het land uit de bezuinigingsprogramma’s heeft gehaald waar mijn voorgangers ons in hebben gebracht”, zei de Griekse premier Alexis Tsipras afgelopen week in een tv-interview. En daarmee gaf hij de belangrijkste reden waarom hij vindt dat hij het verdient om bij de verkiezingen van komende zondag te worden herkozen. “Mij is het gelukt, terwijl zij hebben gefaald.”

Maar de Grieken lijken niet onder de indruk. Al tijden ligt Tsipras’ partij Syriza in de peilingen een procent of 10 achter op de rechtse rivaal Nieuwe Democratie, waarop Tsipras in 2015 een historische overwinning behaalde. Waren de Grieken toen de ‘oude politiek’ helemaal beu, nu lijken ze die een comeback te gunnen. Tsipras zag zich zelfs genoodzaakt de stembusgang een aantal maanden te vervroegen, nadat Syriza het bij de Europese verkiezingen in mei nog verder aflegde tegen zijn concurrent dan verwacht.

Er valt dan ook nogal wat af te dingen op het beeld van Tsipras die het land uit de wurggreep van de geldschieters redde, vindt financieel publicist en columnist Thanasis Koukakis. Zeker, het klopt dat Griekenland sinds bijna een jaar geen nieuwe leningen van de Europese Unie en het Internationaal Monetair Fonds meer nodig heeft. En dat de economie na een krimp met een kwart weer voorzichtig groei vertoont, en de werkloosheid daalt.

Pinrestricties

“Maar vlak voor hij aan de macht kwam, groeide de Griekse economie ook, voor het eerst in zeven jaar. Na een halfjaar Tsipras ging het weer zo slecht dat Griekenland bijna de euro moest inleveren. De banken gingen dicht, er kwamen pinrestricties. Doordat hij zo lang dwars lag, heeft hij een nieuwe noodlening moeten afsluiten die veel groter was dan wanneer hij meteen akkoord was gegaan. Van die schuldenlast hebben we nog decennia lang last.” Maar wat de kiezers Tsipras vooral kwalijk nemen: hij kreeg de begroting op orde met behulp van hoge belastingen.

Het is alleen niet eerlijk Tsipras daar volledig op af te rekenen, vindt Nick Malkoutzis, een van de oprichters van online kennisplatform MacroPolis. “Het is niet zo dat hij toen hij aan de macht kwam, alle lasten heeft verhoogd. Veel van die belastingen, waaronder de gehate onroerendzaakbelasting, waren al ingevoerd toen Nieuwe Democratie het voor het zeggen had.” Hij vraagt zich af of een rechtse regering een wezenlijk ander beleid had kunnen voeren. “De geldschieters lieten niet veel ruimte. Bovendien: iedereen die het hier voor het zeggen krijgt, links of rechts, belooft altijd in de overheid en bureaucratie te snijden om te besparen. Dat blijkt ontzettend lastig, dus val je al snel terug op lastenverhoging.”

Referendum

En, eerlijk is eerlijk: Tsipras heeft Griekenland bijna vier jaar stabiliteit gebracht. Dat kunnen zijn voorgangers niet zeggen. Tussen 2009 en 2015 waren er maar liefst vijf keer landelijke verkiezingen. “Die stabiliteit is zijn grote verdienste”, zegt emeritus hoogleraar internationale betrekkingen Theodore Couloumbis. “Hij hield de begroting op orde, bleef in gesprek met de geldschieters, en zorgde zo voor rust.”

Maar dat was pas nadat hij in september 2015 werd herkozen. Rustig was het allerminst gedurende zijn eerste termijn, in de acht maanden daaraan voorafgaand. Het was de tijd waarin zijn flamboyante minister van financiën Yanis Varoufakis zijn hakken in het zand zette tegenover de geldschieters. Geen nieuwe bezuinigingen, had Syriza zijn kiezers in januari beloofd. En Tsipras’ regering ging tot het gaatje, tot grote ergernis – en angst – van zijn Europese evenknieën.

En ook de Grieken waren bang. Ze namen massaal geld op van hun rekeningen, totdat de banken dreigden om te vallen en weken dichtgingen. Er kwamen opnamelimieten en overboekrestricties. Griekenland dreigde uit het eurogebied gezet te worden, goedschiks of kwaadschiks, met mogelijk desastreuze gevolgen voor de hele EU. Midden in die orkaan, in juli 2015, organiseerde Tsipras een referendum over een nieuw door de geldschieters geëist bezuinigingspakket – en adviseerde hij de Grieken ‘nee’ te stemmen. Dat deden ze ook in meerderheid.

Ongekende draai

Maar acht dagen later maakte hij een draai die zelfs voor Griekse begrippen ongekend is. Hij tekende voor een nieuwe miljardenlening met de geldschieters, in ruil voor bezuiniging­en die nog harder waren dan wat de Grieken daarvoor hadden weggestemd. Tsipras schreef vervolgens nieuwe verkiezingen uit. Varoufakis werd aan de kant gezet, enkele hardliners scheidden zich af. Tsipras won glansrijk. De Grieken hadden nog steeds hun buik vol van traditionele partijen, en wilden weleens zien wat Tsipras anders zou doen. Tegelijkertijd legitimeerde Tsipras met de herverkiezing zijn draai. “Dat was het moment waarop Syriza zijn hard-linkse karakter inruilde voor een meer gematigd profiel”, analyseert Malkoutzis. Dat deed wonderen voor de verhouding met de geldschieters. De regering hield zich voorbeeldig aan de begrotingsafspraken. De overschotten waren zelfs hoger dan overeengekomen. Dat deed de regering onder meer door te korten op overheidsinvesteringen. En dus door belastingen hoog te houden of verder te laten stijgen.

“Die combinatie remt de economische groei die Griekenland zo hard nodig heeft”, zegt publicist Koukakis. “Snijden in het overheidsapparaat doen ze niet. En onder Syriza liggen de privatiseringen van overheidsbezit vrijwel stil.” Het oude vliegveld van Athene op een a-locatie aan de kust, gesloten in 2001, ligt er nog steeds onaangeroerd bij sinds het in 2014 geprivatiseerd werd. Ook de ontwikkeling van de haven van Piraeus, in 2016 grotendeels in handen gekomen van een Chinees bedrijf, stuit op bureaucratische tegenstand. Dit soort prominente voorbeelden schrikt investeerders af, zegt Koukakis. “En de regering doet veel te weinig aan het probleem van de banken. Die zijn nog steeds ongezond. Op 45 procent van de leningen wordt niet of niet op tijd afgelost. Ook dat schaadt economische groei.”

Corruptie

Maar er is wel dat overschot dat hoger is dan afgesproken. De afgelopen maanden gebruikt Tsipras dat om de lasten wat te verlichten. Gepensioneerden kregen een dertiende maand, de btw op horeca en een reeks levensmiddelen ging omlaag en er kwam een nieuwe betalingsregeling voor mensen die een betalingsachterstand bij de belastingdienst hebben. Vooral relatief arme Grieken profiteren daarvan, en wellicht levert het hem in die groep stemmen op.

“Maar niet bij de middenklasse. Die voelt de hoge belastingdruk. En het is dankzij die groep dat Tsipras in 2015 aan de macht kwam”, zegt Malkoutzis. “Niet omdat ze radicaal links zijn, maar omdat ze de traditionele partijen zat waren en benieuwd waren naar het alternatief. Nu ze teleurgesteld zijn, keren ze Syriza weer net zo makkelijk de rug toe.” Wat daarbij ook een rol speelt, is vriendjespolitiek en de van oudsher wijd verspreide corruptie in Griekenland. “Tsipras had beloofd die aan te pakken. Maar daar hebben we de afgelopen vijf jaar niets van gezien. Syriza benoemt net zo goed loyale mensen op topposities in overheidsinstellingen en beloont anderen met banen.”

Frisse wind

Toch is er een beleidsterrein waarop Tsipras wel degelijk zijn stempel heeft kunnen drukken. Op sociaal-ethisch vlak waaide er de afgelopen jaren een frisse wind in Griekenland. Sinds 2015 kent het land het geregistreerd partnerschap, ook voor stellen van gelijk geslacht. En sinds vorig jaar mogen homostellen ook kinderen adopteren – waarmee Griekenland het eerste land in de regio is waar dat kan. In de verkiezingscampagne pleit Syriza nu openlijk voor het homohuwelijk. Daarnaast regelde de regering dat kinderen van migranten met de Griekse nationaliteit net als hun ouders Grieks staatsburger zijn.

“Dat zijn de weinige gebieden waar Tsipras sommige van zijn beloften heeft waargemaakt”, zegt Malkoutzis. En dat de rest niet lukte, valt hem niet altijd aan te rekenen. Zijn zeer voorzichtige begin met de scheiding van (de orthodoxe) kerk en staat liep spaak. Met de aartsbisschop was hij overeengekomen dat priesters hun ambtenarenstatus verloren – al zouden ze via een omweg nog steeds door de staat betaald worden. Maar zelfs dit ging de geestelijken te ver. Ze floten de aartsbisschop terug. “Toch zijn Tsipras’ inspanningen en resultaten op dit gebied bijzonder. Dit is bijna radicaal beleid in een land dat op sociaal vlak nog altijd conservatief is.”

Topprestatie

Ook vernieuwend is het feit dat Tsipras voor deze beleidspunten steun zocht én kreeg van linkse en liberale oppositiepartijen. Van zijn kleine rechts-conservatieve regeringspartner Onafhankelijke Grieken hoefde hij die niet te verwachten. Dat soort deals buiten de coalitie om zijn voor Griekenland, waar de enige rol van de oppositie traditioneel lijkt de regering ten val te brengen, ook nieuw.

Maar Tsipras’ grootste wapenfeit ligt ongetwijfeld op het internationale vlak. Na 28 jaar hoogoplopende ruzie wist hij het conflict met noorderbuur Macedonië over de naam van dat land op te lossen. Het gaat sinds dit jaar door het leven als Noord-Macedonië. Griekenland liet daarop de blokkade op Navo- en EU-toetreding vallen, en volgens de verwachtingen gaan beide landen ook economisch profiteren van het versterken van de banen. “Een diplomatieke topprestratie”, oordeelt hoogleraar Couloumbis.

“Griekenland heeft met Turkije al een buurland dat lastig genoeg is en ons constant kopzorgen bezorgt. Tsipras heeft het probleem met Skopje opgelost. Daarvoor mogen we hem eeuwig dankbaar zijn.” Internationaal krijgt Tsipras ook veel lof voor dit huzarenstukje, maar helaas voor hem beoordeelt de Griekse kiezer het resultaat anders. 70 procent neemt hem de deal kwalijk en vindt dat alleen de aanpalende Griekse regio recht heeft op de naam Macedonië.

Historische context

Couloumbis vindt dat de beoordeling van het premierschap van Tsipras in een bredere historische context moet gebeuren. Hij noemt de burgeroorlog van eind jaren veertig, die de communisten op dramatische wijze verloren. Hun gedachtegoed bleef populair onder grote delen van de bevolking, maar werd nooit beleid. “Syriza heeft zijn wortels in het communisme. Tsipras is de eerste uit die hoek die in democratisch Griekenland aan de macht kwam, en heeft laten zien dat een regering met zo’n signatuur kan functioneren. In een coalitie met een zeer rechtse partij nog wel.”

Tsipras geeft de moed intussen niet op. Hij rekent nog steeds op een overwinning. Die lijkt hooguit mogelijk als veel aanhangers van Nieuwe Democratie denken dat de buit al binnen is en zondag thuisblijven. De premier zelf lijkt te vinden dat zijn tweede termijn hoe dan ook historisch is, zo liet hij blijken tijdens het tv-interview. “Ik zal worden beoordeeld door de geschiedenis. En het volk.”

Lees ook:

Leiders van Griekenland en Noord-Macedonië tonen hun verbroedering (en negeren de kritiek)

Er waren knuffels en er was een selfie in Skopje: het eerste officiële bezoek ooit van een Griekse premier kon bijna niet hartelijker. “Mijn beste vriend”, noemde Alexis Tsipras zijn collega Zoran Zaev van Noord-Macedonië. “We schrijven geschiedenis”, zei die laatste.

Na zware jaren regent het nu belastingcadeautjes in Griekenland

De btw op een reeks levensmiddelen en op energie gaat omlaag in Griekenland, gepensioneerden krijgen een extra maandbetaling. Kan het land dat allemaal betalen?