Wat drijft Poetin om deze oorlog te starten? Zeven vragen en antwoorden over de Oekraïnecrisis

Met de Russische erkenning van de in Oost-Oekraïne gelegen rebellen-enclaves Donetsk en Loegansk als onafhankelijke landen, trekt president Poetin die gebieden de facto binnen het Russische rijk. Een paar dagen later viel Rusland Oekraïne van drie kanten binnen. Hoe kon het zover komen en wat zijn de gevolgen?

Wat drijft president Vladimir Poetin en daarmee Rusland om dit conflict aan te gaan?

Sinds de val van de muur in 1989 wordt er in het Kremlin met afschuw gekeken naar de uitbreiding van het westerse bondgenootschap, de Navo, richting de Russische grenzen. Volgens Poetin beloofde de Amerikaanse minister van buitenlandse zaken, James Baker, in die dagen aan de toenmalige Sovjetleider Michail Gorbatsjov dat na de eenwording van Duitsland de Navo ‘geen millimeter’ oostwaarts zou uitbreiden. In de jaren daarna zijn veertien Oost-Europese staten lid geworden van de Navo, waarvan er tien, inclusief Oost-Duitsland, deel uitmaakten van het Warschaupact.

Voor Poetin is dit het bewijs van de onbetrouwbaarheid van de Navo en het Westen, dat heeft hij vele keren benadrukt. Rusland kan inderdaad bogen op mondelinge beloften, maar dat was in chaotische tijden en Moskou heeft daarna nooit moeite gedaan om ze in verdragen vast te leggen. Integendeel: sindsdien heeft het verdragen getekend waarin aansluiting bij de Navo gezien wordt als het soevereine recht van landen. Maar in de ogen van Moskou is de Navo tegen de beloftes in opgerukt tot aan de grenzen van het huidige Rusland. Het zelfbeschikkingsrecht van die onafhankelijke staten, die vaak slechte herinneringen bewaren aan Russische overheersing, is voor Rusland ondergeschikt aan de dreiging.

Wat ging er in Oekraïne vooraf aan het huidige conflict?

In 2013 brak in Oekraïne een volksopstand uit toen president Viktor Janoekovitsj weigerde een associatieverdrag met de Europese Unie te tekenen. De jonge generatie richtte de blik op het Westen, en weg van Rusland. Janoekovitsj zocht juist de hulp van Moskou. Het eindigde begin 2014 met de afzetting van Janoekovitsj, die naar Rusland vluchtte.

De nieuwe president Petro Porosjenko zocht tot ontzetting van Poetin aansluiting bij de rest van Europa. Poetin reageerde met de annexatie van de Krim in 2014. Oekraïne stond machteloos. Meteen daarna begonnen de gevechten in de oostelijke Donbas, dat grenst aan Rusland. Zeven jaar later zijn de gebieden in handen van de rebellen die gelieerd zijn aan Moskou, en zet Poetin een nieuwe stap: hij erkent de onafhankelijkheid van Donetsk en Loegansk.

Wat wil Rusland?

Poetin erkende niet alleen Donetsk en Loegansk maar de gehele Donbas-regio als onafhankelijk. En buiten de provincies Donetsk en Loegansk geldt het Oekraïense gezag.

Mogelijk zijn Poetins ambities nog verstrekkender: voor Rusland zou het aantrekkelijk zijn om een groter deel van Oost-Oekraïne te veroveren, bijvoorbeeld om een corridor naar de in 2014 geannexeerde Krim te creëren. Zo zou de Zee van Azov geheel omringd worden door Russisch gecontroleerd grondgebied en heeft Oekraïne daar geen toegang meer. Wat precies het plan van Poetin is, blijft gissen, maar zijn territoriale ambities zijn groter dan alleen de twee omstreden provincies.

Wat zijn de consequenties voor Oekraïne?

Oekraïne is militair nauwelijks opgewassen tegen het Russische leger. Kalmte bewaren lijkt een moeilijke maar noodzakelijke opgave. Economisch gezien treft dit conflict Oekraïne hard en dat is niet voor de eerste keer.

Wat zijn de consequenties voor de Europese Unie?

De Europese landen steunen Oekraïne in veel opzichten en stellen sancties in tegen Rusland. Dat kan Moskou ook doen naar Europa, dat voor een groot deel van zijn gas afhankelijk is van Gazprom. De Russen leveren al maanden hooguit de minimale hoeveelheid gas, zoals contractueel is overeengekomen met landen van de Europese Unie. Niets voor niets zijn de gasprijzen in Nederland en Europa exorbitant gestegen door het tekort dat er op de wereldmarkt is ontstaan.

Moskou liet zijn macht de afgelopen maanden al voelen. Als het Europa geen gas meer levert, dan is er volgende winter een enorm probleem dat opgelost moet worden met leveranties uit andere landen om de cv-ketels te laten branden. Rusland snijdt zichzelf wel in de vingers, want het land verdient goed aan de gasexport. Ook kan Rusland, zoals het na de inval in de Krim deed importen uit Europa weren, zoals groente en fruit. Vooral de Nederlandse boeren hebben daar toen last van gehad.

Wat zijn de consequenties voor Rusland?

Rusland staat heel wat sancties te wachten vanuit het Westen, daar heeft het land al eerder mee te maken gekregen. De huidige energieprijzen op de wereldmarkt vullen de schatkist van Poetin goed en geven het land financiële ruimte om sancties op te vangen. Mocht het land wordt afgesneden van het internationale betalingsverkeer dan kan dat economisch wel hard aankomen.

Zijn er nog diplomatieke oplossingen mogelijk?

De laatste weken is alles op alles gezet om met Poetin en zijn staf in gesprek te raken om de crisis af te wenden. Steeds weer zette Moskou de deur open voor onderhandelingen en gaf daar dan weer geen gevolg aan. Westerse leiders zoals de Franse president Emmanuel Macron, de Duitse bondskanselier Olaf Scholz en de Amerikaanse president Joe Biden zijn door president Poetin behoorlijk geschoffeerd. Een terugkeer naar de onderhandelingstafel lijkt nu ver weg.

Lees ook:

Poetin: Oekraïne behoort historisch gezien tot Rusland.

De Russische president Vladimir Poetin richtte zich maandagavond tot het Russische publiek in een lange toespraak. Die zat vol verwijten aan het Oekraïense leiderschap en aan de Navo. Een kleine bloemlezing uit de 56 minuten durende rede.