Waarom 'xenofobe' Aleksej Navalny zijn speciale status bij Amnesty verliest

Amnesty International beschouwt Aleksej Navalny niet langer als gewetensgevangene. Reden daarvoor zijn xenofobe uitspraken uit het verleden.

Onze collega's van Blendle spraken dit artikel ook in. Het is hier te beluisteren.

Aleksej Navalny is gewetensgevangene af. Althans, dat vindt Amnesty International. Dinsdag liet de mensenrechtenorganisatie weten de Russische oppositieleider niet meer als zodanig te beschouwen vanwege opmerkingen die hij in het verleden heeft gemaakt. Wel zal de organisatie zich onverminderd blijven inzetten voor de vrijlating van Navalny.

Een opvallende mededeling met een nog opvallender timing. Zaterdag veroordeelde de rechter in Moskou Navalny in hoger beroep definitief tot tweeënhalf jaar in een strafkolonie. Desondanks staat de organisatie achter haar keuze. In een verklaring staat dat deze beslissing is genomen, omdat de desbetreffende opmerkingen ‘raken aan de grens van haatdragende taal’.

De opmerkingen waarop Amnesty doelt, dateren uit 2007. Destijds was Navalny een van de aanvoerders van de nationalistische beweging Narod. Volgens die groep heeft Rusland te lijden onder een massale immigratiegolf vanuit Centraal-Azië en de Kaukasus. De grotendeels islamitische minderheden zouden culturele waarden meebrengen die niet bij Rusland passen.

Hij liep mee in een ultranationalistische mars met als lijfspreuk ‘Rusland voor de Russen’

Als een van de gezichten van die club liep Navalny vanaf 2007 een aantal keer mee in de zogeheten ‘Russische mars’, een jaarlijkse parade in Moskou die mensen uit het extreemrechtse milieu aantrekt, onder wie skinheads en neonazi’s. Het is een ultranationalistische mars met als lijfspreuk ‘Rusland voor de Russen’.

Uit die tijd stammen ook twee omstreden filmpjes, die Navalny voor Narod opnam. In het eerste figureert de destijds 31-jarige activist als tandarts, die een ietwat vergezochte vergelijking maakt tussen interetnische conflicten en gaatjes in tanden. Terwijl hij een rotte kies trekt, stelt hij dat “een kies zonder wortel dood is” en dat “een nationalist iemand is die niet wil dat het woord Rusland uit de Russische wortel verdwijnt”.

In het tweede filmpje is Navalny een ongediertebestrijder, die de kijker adviseert hoe die zichzelf tegen immigranten uit de Kaukasus, die hij vergelijkt met kakkerlakken, kan beschermen.

Tot op heden heeft Navalny nooit expliciet afstand gedaan van deze xenofobe uitlatingen. Sterker nog, eind vorig jaar stelde hij tegenover Duitse media dat hij er nog altijd dezelfde standpunten op nahoudt als toen hij zijn politieke loopbaan begon. Toch is het zaak om hier één belangrijk aspect van Navalny’s ideologie in ogenschouw te nemen. Navalny is een rasechte politieke opportunist en steekt dat ook niet onder stoelen of banken.

Hij waait mee met de politieke wind waarvan hij het meeste electorale succes verwacht

Zijn overkoepelende doel is het behalen van een electorale meerderheid om Poetin uit het Kremlin te verdrijven. Wie de historische context als meetlat naast Navalny’s politieke carrière legt, komt dan ook tot de conclusie dat hij al sinds het begin van zijn politieke loopbaan meewaait met steeds die politieke wind waarvan hij het meeste electorale succes verwacht.

Zo begon Navalny zijn politieke carrière in de jaren negentig bij de liberale oppositiepartij Jabloko, toen hij naar eigen zeggen nog een ‘markt-fundamentalist’ was die onversneden kapitalisme als panacee voor de Russische samenleving zag. Een aantal jaar later vervloog de neoliberale geest en keerde Navalny zich tot het nationalisme.

Onder invloed van een grote instroom van arbeidsmigranten uit de Kaukasus en Centraal-Azië – die volgde op de economische boom in de eerste jaren onder Poetin – en diverse aanslagen door Tsjetsjeense terroristen in Russische steden, groeide het nationalistische sentiment. Navalny liftte daarop mee en posteerde zich als Russische nationalist.

Totdat de Narod-beweging vanaf 2010 in verval raakte en Navalny langzaam maar zeker afstand begon te nemen van de groepering. Wederom kreeg zijn ideologie een nieuw paradepaardje en wederom werd die goeddeels door de historische omstandigheden bepaald.

In 2011 kondigden de toenmalige president Medvedev en premier Poetin aan dat ze bij de presidentsverkiezingen in 2012 voor de tweede keer een grote wisseltruc gingen doen. Poetin zou weer president worden en Medvedev premier. De economische stagnatie was ingezet en de corruptie en het nepotisme onder de politieke elite werd steeds zichtbaarder.

Liever profileerde hij zichzelf als Robin Hood die opkomt voor de gewone Rus

Van xenofobe of nationalistische retoriek was sindsdien geen sprake meer bij Navalny. Liever profileerde hij zichzelf als Robin Hood die opkomt voor de gewone Rus en hem beschermt tegen de elite die als rovers haar onderdanen besteelt. Navalny’s focus kwam dan ook te liggen op de bestrijding van corruptie en sociale ongelijkheid.

Zo blijft Navalny ideologisch draaien en lijkt hij al jaren vooral op zoek naar die ene gemeenschappelijke deler die zo veel mogelijk Russen verenigt. “Politieke richtingen doen er op dit moment niet toe”, zei hij daar zelf weleens over in interviews. Eerst moet het land bevrijd worden van Poetin.

En om dat voor elkaar te krijgen, is in eerste instantie alles geoorloofd, zo lijkt het. Linksom of rechtsom. Zodra die machtswissel heeft plaatsgevonden, kunnen in de machinekamer van het nieuwe democratische Rusland de wieltjes en radertjes van een werkelijke ideologie worden afgesteld.

Lees ook:

Navalny moet naar een strafkolonie. Maar waarheen precies en wanneer?

Kremlin-criticus Aleksej Navalny stond zaterdag tweemaal voor de rechter. Hij kreeg een boete en 2,5 jaar strafkamp opgelegd.