In de nadagen van de Roemeense dictator Ceausescu werden 862 demonstranten vermoord. Dertig jaar later wordt er een rechtszaak over gehouden. Waarom nu?
In dikke winterjassen zitten ze achter een tafel in het kale kantoortje waar ze na hun arrestatie naartoe zijn gebracht. De Roemeense dictator Nicolae Ceausescu en zijn vrouw Elena beantwoorden boos wat vragen en worden vervolgens naar een binnenplaats geleid. Daar krijgen ze een blinddoek om, er klinken schoten. Vervolgens zoomt de camera in op de twee dode lichamen.
De beelden van de executie van het echtpaar – op Eerste Kerstdag 1989 – dat Roemenië bijna een kwarteeuw in een ijzeren greep hield, zijn dertig jaar later nog steeds in het collectieve geheugen gegrift. Maar over de 862 mensen die in de chaotische decemberdagen rondom de executie werden gedood, bestaat drie decennia later nog altijd veel onduidelijkheid. Een rechtszaak die vorige maand in Boekarest van start ging, moet meer licht werpen op hun lot.
Die chaos brak uit toen een woedende menigte op 22 december naar het gebouw van het centraal comité in Boekarest trok om te protesteren tegen de dictator. Ceausescu en zijn vrouw ontvluchtten het gebouw vervolgens per helikopter, waarna ze werden gearresteerd. Daarop brak in Boekarest eerst vreugde los en vervolgens chaos, waarbij ook de geruchtenmachine op volle toeren werkte; de Russen zouden komen en het water zou vergiftigd zijn.
Gericht op demonstranten schieten
Onder meer bij het televisiestation en op het Plein van de Revolutie werd gevochten en gericht op demonstranten geschoten. Honderden mensen kwamen om. Wie er achter de moordpartijen zaten, is nooit opgehelderd. Was het de geheime dienst van Ceausescu die ondanks de arrestatie van de dictator nog actief was? Vielen de slachtoffers vooral door de totale wanorde? Of lokte Ceausescu’s opvolger, Ion Iliescu, bewust chaos uit om zijn macht te legitimeren?
Dat laatste scenario staat centraal in de rechtszaak die vorige maand begon. De voormalige president Iliescu moet zich daarin verantwoorden voor zijn rol in de bloedige gebeurtenissen dertig jaar geleden. Ook ex-vicepremier Gelu Voican Voiculescu en voormalig hoofd van de militaire luchtvaart Iosif Rus staan terecht. Ze worden ervan beschuldigd de angst onder de bevolking voor ‘terroristen’ bewust te hebben aangewakkerd en misleidende informatie te hebben verspreid.
De chaos na 22 december
Roemenië-deskundige Dorin Perie verwacht niet dat de rechtszaak veel boven water zal krijgen. “Het is absoluut niet meer na te gaan wat er precies is gebeurd in de chaos die zich na 22 december van Roemenië meester maakte”, zegt de docent aan de Universiteit van Amsterdam telefonisch vanuit Roemenië waar hij de feestdagen doorbrengt. De beschuldiging richting Iliescu vindt hij ‘een brug te ver gaan’. “Het is heel makkelijk om een aantal mensen van wie een deel al is overleden en een aantal heel oud is, nu te beschuldigen van die moordpartijen.”
Waarom de rechtszaak pas na al die jaren wordt geopend kan Perie niet verklaren. Politiek belangen spelen volgens hem een rol. Vooral de huidige centrum-rechtse president Klaus Iohannis heeft er baat bij de gebeurtenissen uit 1989 op te rakelen, denkt hij. “Deze dagen duikt hij overal bij de herdenkingen van de revolutie op. Je moet niet vergeten dat de Roemenen dit jaar naar de stembus gaan. Ze hebben zowel gemeenteraadsverkiezingen als parlementsverkiezingen voor de boeg. President Iohannis zou graag zien dat de sociaal-democratische partij, die hier nog altijd wordt gezien als nakomeling van de communistische partij, vernietigd wordt. Dat zijn zijn eigen woorden.”
Het gaat om zondebokken
De rechtszaak tegen de sociaal-democratische Iliescu zou Iohannis politiek dus goed uitkomen, denkt Perie. “Bij deze rechtszaak lijkt het meer te gaan om het vinden van zondebokken en een stok om mee te slaan dan om waarheidsvinding.”
Om echt meer te weten komen over die roerige decemberdagen is historisch onderzoek geschikter dan een rechtsgang, denkt Perie. “En eigenlijk moet dan ook onderzocht worden hoe Ceausescu en zijn vrouw aan hun einde zijn gekomen. Daar wordt nog veel te weinig werk van gemaakt. Terwijl de manier waarop dat proces en de executie plaatsvonden – zonder enig recht op verweer of bewijsvoering – tegen alle wetten in druist. Ook tegen de toen geldende communistische wetten. Waarom die twee zo snel moesten worden gedood is mij nog altijd een raadsel. Een groot proces had toen duidelijk kunnen maken wat er wel of niet was gebeurd.”
Lees ook:
Het ego van dictator Ceausescu heeft zijn sporen achtergelaten in Boekarest
Zelf hebben de Roemenen het zo langzamerhand wel gehad met het terugblikken op hun communistische verleden, maar toeristen kunnen er geen genoeg van krijgen.
