Vreugde en verdriet bestaan in Oekraïne naast elkaar: wiskunde-lerares Joelia Zdanovska kwam om, Sebastian zag het levenslicht

Eén jaar leven de Oekraïners in een land dat in oorlog verkeert. Verdriet om de dood van een dochter en vreugde om de geboorte van een kind gaan hand in hand. Ouders in Charkiv en Kiev vertellen over de dood en het nieuwe leven.

De dood in Charkiv

Joelia Zdanovska (Charkiv 4-5-2000 - Charkiv 3-3-2022)

Op 3 maart 2022 om 18.42 uur was Joelia Zdanovska (21) voor het laatst online. Die dag hadden er voortdurend explosies geklonken in Charkiv, herinnert haar vader Jan Zdanovsky zich – hij is programmeur en was op dat moment thuis aan het werk. Maar de klap in het centrum, aan het begin van de avond, was extreem luid. Hij was bezorgd. ‘Ping’ schreef hij om 19.13 uur naar zijn dochter: het universele testwoord van programmeurs, om te kijken of er nog verbinding is. “Het was het laatste bericht in onze chat.”

De ouders van de gestorven Joelia spreken af niet ver van het provinciehuis. Dat overheidsgebouw was twee dagen eerder, op 1 maart, ook al beschoten. Op camerabeelden zie je de raket inslaan, de oranje vlammen van de explosie, en hoe mensen op het naastgelegen Vrijheidsplein vluchten voor het neervallende puin. De dagen erna zette Joelia in het restant van het gebouw haar werk als ‘volonter’ voort. Elke avond voordat ze naar haar ondergrondse schuilplaats ging belde ze haar ouders. Nu liet ze niet van zich horen.

Joelia Zdanovska, 21 jaar jong, kwam drie dagen voor de invasie naar Charkiv om haar familie te bezoeken. Toen de Russen de stad begonnen te bombarderen, suggereerde haar vader haar voorlopig in het rustieke dorp te blijven waar ze een half jaar eerder begonnen was als schoollerares; want hoewel ze regelmatig bij wiskunde-en informatica-olympiades in de prijzen viel, koos ze voor het beroep van lerares. “Ze had een geweldige programmeur kunnen worden, maar hield van lesgeven”, aldus Jan Zdanovsky. “Veel kinderen zijn huiverig voor wiskunde. Haar droom was dat kinderen van het vak zouden houden”, aldus moeder Helene Vinnik.

Ook vrienden boden haar een veilige plek elders aan. Wegens haar deelname aan nationale en internationale schoolprogramma’s had ze genoeg contacten. ‘Ik blijf in Charkiv tot de overwinning’, schreef ze een vriend op de dag van haar dood. In het provinciehuis vond niet alleen de militaire coördinatie plaats, maar waren ook ‘volunteri’ aan de slag: burgers die onbetaald militairen bevoorraadden en hulp boden aan burgers. “We wisten dat haar werk gevaarlijk was, maar we konden haar niet vastbinden.”

De ‘vrijwilligersgeest’, zoals Helene Vinnik het noemt, was Joelia Zdanovska als tiener al niet vreemd. Toen de oorlog in het oosten van Oekraïne begon, in 2014, hielp ze haar ouders tijdens schoolvakanties met de opvang van vluchtelingen uit de Donbas. “Ze was ervan overtuigd dat niks vanzelf werkt, dat burgers het zelf moeten doen”, aldus Helene Vinnik. “Als ze had geweten hoe ze moest vechten, was ze naar het front gegaan.”

De volgende ochtend werd duidelijk dat het provinciehuis opnieuw was geraakt. Het getal van tien doden werd genoemd. Een dag later werd Joelia’s rugtas gevonden. Pas op 7 maart troffen haar ouders in een van de mortuaria het lichaam van hun dochter aan. “We hadden geluk dat we haar vonden en herkenden”, zegt Jan Zdanovsky. In die dagen telde Charkiv zoveel doden dat velen naamloos in een massagraf verdwenen, legt hij uit.

Dat Joelia Zdanovska getalenteerd was, was voor haar ouders niet het belangrijkst. “Natuurlijk waren we trots op haar succes tijdens haar studie. Maar we verloren in de eerste plaats onze dochter.” Helene Vinnik was 37 jaar oud toen ze in verwachting raakte. “Ze was heel gewenst. We waren zo blij.” Joelia bezat een bos rode krullen. “Als ze op straat was, kon je haar van grote afstand herkennen.” Als zevenjarig meisje nam Joelia als vosje deel aan een theaterstuk van school. De toeschouwers vroegen zich lachend af waarom ze een theaterkostuum nodig had. Ze had immers de natuurlijke uitstraling van een vosje.

Vanaf haar veertiende bezocht Joelia in de hoofdstad Kiev een speciaal lyceum voor wiskundetalent. Ze overwoog computerwetenschappen te gaan studeren, maar koos voor de faculteit wiskunde zodat ze als lerares aan de slag kon. “Haar droom was het onderwijssysteem van wiskunde en computerwetenschappen te verbeteren. Om dat te bereiken moest ze ervaring in lesgeven opdoen”, aldus Helene Vinnik. “Die toekomst is gestolen.”

Op de eerste of tweede dag van de oorlog – toen zijn dochter nog thuis was – had Jan Zdanovsky samen met zijn dochter ’s avonds de hond uitgelaten. “Waarom gebeurt dit, vroeg ik haar. We willen gewoon ons leven leiden.” “Papa, hierom worden wij gedood. Omdat we willen leven als vrije mensen.” De vader neemt een hap adem. “De dood van Joelia en al die andere stadsbewoners mag niet voor niets zijn geweest. We moeten weerstand bieden.”

Nieuw leven in Kiev

Sebastian (Kiev, 5-4-2022)

Sebastian is een belhamel. Hij kan nog net niet lopen, maar wel al staan. Dus klimt hij overal tegenop: de bank, de tafel, je knieën, en dan zit hij overal aan: je telefoon, je bril, de verse friet die zijn vader serveert, en de glazen met de cocktail die hij zo zorgvuldig mixt voor zijn bezoek. En de jongen praat graag. In onverstaanbare klanken, maar wel liefst zo luid mogelijk. “Een baby krijgen is als verliefd worden”, zegt moeder Lera Sjoetalova desondanks. “Oorlog brengt negatieve emoties, maar de liefde voor ons kind is sterker dan de oorlog. Als vlinders in je buik.”

Sebastian werd op 5 april geboren. Toen de invasie kwam, was Lera Sjoetalova hoogzwanger en er waren wat complicaties. Terwijl haar ouders en haar jongere zus de wijk namen naar Polen, kwam de toekomstige moeder haar bed niet uit. “Na alle verhalen die ik hoorde over volgepakte bussen en treinen wist ik dat ik het nooit zou halen.” De polikliniek in de buurt functioneerde gelukkig nog, want bij nacht al die controleposten van de territoriale verdediging passeren zou ondoenlijk zijn. “Toen de oorlog begon was ik simpelweg bang gedood te worden”, zegt vader Alexander Sjoetalov. “Ik, met mijn familie.”

Angstige dagen volgden. In de buurt van hun toenmalige appartement stonden een aantal fabrieken, die elke twee dagen gebombardeerd werden – vooral ’s nachts. De nabijgelegen markt bij het metrostation werd verwoest. “Ik zag een oliebasis nabij Kiev in de fik staan, en hoorde het geratel van een machinegeweer vlakbij”, aldus Sjoetalov. Tijdens het luchtalarm schuilden ze bij gebrek aan een deugdzame kelder in de gang. Ook tijdens de bevalling klonken sirenes. “Het was al begonnen, er was geen andere optie dan doorgaan”, aldus Lera Sjoetalova.

De wittebroodsweken als prille ouders bracht het drietal in de flat van haar ouders door — daar was het wat veiliger. Toen die terugkeerden, eind juli, zorgde dat voor spanning. “Ik hou van mijn moeder, en zij van mij, maar het was wel ingewikkeld.” Via zijn werk bij een IT-bedrijf vond Alexander Sjoetalov een ander appartement. Hier, thuis, heeft zijn vrouw gelegenheid tot meditatie, om zo de gebeurtenissen van afgelopen jaar te verwerken. “Ik probeer zelfvertrouwen te ontwikkelen en naar mijn onderbuikgevoel te luisteren.”

Dat onderbuikgevoel redde hen meermaals, gelooft het stel. Op een mooie herfstdag in oktober wilden ze het Sjevtsjenko-park te bezoeken – met Sebastian in de draagdoek. Omdat de kleine jongen bleef huilen kwam het er niet van. “Als onze poging was gelukt, waren we daar tijdens het bombardement geweest”, aldus Alexander Sjoetalov. Een raket sloeg die dag een gapend gat in de speeltuin. “Je voelt je elk moment van de dag onveilig”, aldus Lera Sjoetalova. “Een raket is slechts één seconde van stress. Maar het wachten op een nieuwe raket, of geen licht of geen water hebben, dat is ook onveiligheid.”

Het duo vreest nog iets: de oproep voor het leger. “Nee, ik wil niet”, geeft Alexander Sjoetalov toe. “Mijn familie is belangrijker dan mijn land. Ik wil hen ondersteunen.” Voor huisvesting, maar ook voor het inkomen is zijn gezin van hem afhankelijk. In principe hoeft een vader van een kind jonger dan drie jaar niet het leger in, legt Lera Sjoetalova uit. Maar zodra het mobilisatiekantoor hem in de gaten krijgt, zou hij zich in Kiev moeten registreren – en dan komt die oproep geheid een keer. “Als simpele soldaat zonder ervaring zetten ze je zo aan het front. Mensen die hersens hebben en geen professioneel militair zijn, zouden niet moeten gaan”, vindt ze.

Dus houdt hij zich schuil, en komt hij het huis al maanden niet meer uit. Dat is niet eenvoudig met een handenbindertje als Sebastian. “Ik sta op, pak hem onder mijn arm, loop met hem naar het koffie-automaat, maak op die manier ontbijt, en dan ga ik aan het werk.” Terwijl hij voorheen altijd naar de supermarkt ging, doet zij dat nu. “Het lukt ons niet altijd geduldig te blijven”, geeft Lera Sjoetalova toe. “En ik drink wat meer”, voegt haar man eraan toe.

Hoe de toekomst er voor Sebastian uitziet, is voor hem gissen. “Hij is een oorlogskind. Kinderen die met oorlog opgroeien hebben een trauma.” Daar is Lera Sjoetalova het niet mee eens. “Een kind voelt wat ouders voelen. We doen niet alsof alles in orde is en we praten over alles. Dat is beter voor een kind.”

Dat ze zelf veranderd zijn, staat vast. “We zijn zo kwetsbaar. Elk moment kan er iemand op een knop drukken en dan kunnen gebouwen in de buurt worden verwoest. Ik had zulke gedachten nooit”, zegt Alexander Sjoetalov. Zijn vrouw vult hem aan. “Ik fantaseerde altijd dat ik mijn leven in de greep heb, dat ik een baby kan plannen en doen wat ik wil. Nu begrijp ik dat we geen enkele controle hebben.”