Politieke aardverschuiving
Verkiezingsuitslag laat zien dat Montenegro tot op het bot verdeeld is
Een bonte oppositiecoalitie, inclusief een pro-Russische partij, heeft in verkiezingen de pro-westerse partij van president Milo Djukanovic verslagen.
Blijft Montenegro op het Europese pad, of trekt het kleine Balkanland dichter naar Servië en Rusland toe? Dat laatste is niet ondenkbaar na de politieke aardverschuiving bij de verkiezingen van zondag in Montenegro. De gezamenlijke oppositie kreeg daarbij meer stemmen dan de partij van president Milo Djukanovic. Als de oppositiepartijen een akkoord over een regering kunnen sluiten, zal het de eerste machtswisseling in Montenegro zijn die via de stembus tot stand komt.
Parlementaire verkiezingen kent de republiek sinds 1990, toen Montenegro nog deel uitmaakte van Joegoslavië. En altijd kwam de Democratische Partij van Socialisten (DPS) van Djukanovic als winnaar uit de bus. Die heeft zelf via diverse functies al dertig jaar de touwtjes in handen in Montenegro. Ook zondag werd zijn DPS de grootste, met 35 procent van de stemmen. Maar drie oppositiegroeperingen, die al voor de verkiezingen hadden gezegd samen te zullen werken, kregen samen 41 van de 80 zetels in het parlement. “Een nieuwe dag is gekomen. Montenegro kiest een andere weg”, zei leider Zdravko Krivokapic van Democratisch Front, de grootste oppositiepartij.
Waar die weg precies heen zal leiden is niet helemaal duidelijk, en dat is wat velen, ook in Montenegro, zorgen baart. Oppositiepartij Democratisch Front is immers voorstander van sterkere banden met Servië en Rusland. De partij is ook tegen het lidmaatschap van de Navo, waartoe Montenegro in 2017 toetrad, met Djukanovic als hartstochtelijk pleitbezorger. Dat was zelfs de aanleiding voor een vermeende couppoging tijdens de verkiezingen vier jaar geleden, met hulp van Serviërs en Russen. Hoe die poging er precies uitzag is nooit duidelijk geworden, maar twee partijkopstukken kregen 5 jaar gevangenisstraf, en nog eens elf anderen werden ook veroordeeld. Democratisch Front heeft altijd volgehouden dat Djukanovic vanwege politieke motieven achter de veroordeling zat.
Djukanovic wordt al jaren in verband gebracht met criminaliteit
Zijn DPS ging deze verkiezingen in met een sterk pro-Europese boodschap. Montenegro is van alle EU-kandidaten in de wachtkamer het verst gevorderd. Maar de laatste tijd stokt het toetredingsproces, vanwege corruptie en machtsmisbruik. Djukanovic wordt al jaren in verband gebracht met criminaliteit en bijvoorbeeld sigarettensmokkel in de oorlogsjaren op de Balkan, maar wist de dans altijd te ontspringen. Een deel van de kiezers heeft hem nu de rug toegekeerd omdat ze zijn vriendjespolitiek zat zijn.
Maar dat is zeker niet het hele verhaal. Ironisch genoeg is het de president zelf geweest die Democratisch Front eind vorig jaar de wind in de zeilen blies. Hij voerde een wet door die religieuze stromingen verplicht aan te tonen hoe ze aan hun vastgoed zijn gekomen. Kunnen ze dat niet, dan moeten ze hun kloosters en kerken afstaan aan de staat. Die wet leverde een storm van protest op van de Servisch-orthodoxe kerk, verreweg de grootste van het land. Die beticht Djukanovic ervan bezit te willen roven en over te dragen aan de veel kleinere, niet erkende Montenegrijnse-orthodoxe kerk. Met succes organiseert de Servische kerk al maandenlang grote protesten waar veel gelovigen op afkomen.
De steun van de geestelijken aan het Democratisch Front is nauwelijks verholen. Aartsbisschop Amfilohije riep op om tegen Djukanovic te stemmen, en ging voor het eerst zelf naar de stembus. ’s Avonds omhelsde hij voor het oog van tv-camera's oppositieleider Krivokapic in de kathedraal van de hoofdstad Podgorica. Critici vinden dat niet zozeer de politieke oppositie, als wel de Servisch-orthodoxe kerk en daarmee Servië de verkiezingen hebben gewonnen.
De meerderheid van één zetel is flinterdun
Maar dat Montenegro echt een ruk naar het oosten gaat maken, staat allerminst vast. Vooralsnog blijft Djukanovic president en zo een machtsfactor van belang. Een deel van het oppositieblok is daarnaast niet pro-Russich of -Servisch, maar liberaal en westers georiënteerd. Van die groep komt dan ook het initiatief een overgangsregering van technocraten te formeren, die allereerst de economische problemen van Montenegro oplost en dan over enkele jaren vervroegde verkiezingen uitschrijft. Krivokapic heeft zijn toon inmiddels gematigd, zoekt naar samenwerking en heeft wel oren naar dat idee.
Bovendien is de meerderheid van één zetel flinterdun. Zeker omdat er behalve de gezamenlijke afkeer van Djukanovic weinig is dat het bonte gezelschap bindt.
Wat de verkiezingen – met een uitzonderlijk hoge opkomst van meer dan 75 procent – vooral duidelijk maken, is dat Montenegro tot op het bot verdeeld is. Slechts net iets meer dan helft van de 660.000 Montenegrijnen wilde in 2006 onafhankelijk worden van Servië. Een derde beschouwt zich als Servisch. En ook net iets meer dan de helft is voor EU-toetreding. Zulke grote tegenstellingen vormen het recept voor een instabiele regering.
Unicum in Noord-Macedonië
Ook een unicum in Noord-Macedonië: dat Balkanland krijgt met Bujar Osmani voor het eerst een etnische Albanees als minister van buitenlandse zaken. Zijn partij had als voorwaarde gesteld de premier te mogen leveren om een coalitie te sluiten met voormalig premier Zoran Zaev, maar die bekleedt zelf weer de hoogste post. Zijn vorige regering viel in oktober, omdat de Europese Unie weigerde een datum te noemen waarop de toetredingsgesprekken zouden beginnen. Vanwege het coronavirus werden de verkiezingen uitgesteld tot juli, om uiteindelijk tot vrijwel hetzelfde kabinet te leiden als voorheen. Zaev zegt dat het bestrijden van de economische crisis en corruptie zijn prioriteiten voor de komende periode zijn.
Lees ook:
Van wie is de kerk in Montenegro?
Een nieuwe wet op de godsdienstvrijheid zorgt in Montenegro voor grote spanningen. Die wet is bedoeld om de Montenegrijns-orthodoxe kerk een steun in de rug te geven, en de Servisch-orthodoxe kerk in het land dwars te zitten, luidt de kritiek.
