Veel Turkse jongeren zijn het nepotisme en de onvrijheid onder Erdogan zat

Turkije gaat zondag naar de stembus. Een hele generatie is opgegroeid met Erdogan, maar veel jongeren zijn gefrustreerd over de leider die hun vrijheden steeds meer inperkte.

“Hopeloos”, zo beschrijft Iraz Kitapçi in één woord hoe het is om op te groeien in het Turkije van nu. “Waarom ben je jong, waarom studeer je? Om iets te bereiken, om iets te kunnen betekenen. Je wilt een auto kopen, een huis.” Door de hoge inflatie en een huizencrisis is dat een onbetaalbare droom geworden voor Kitapçi. “Op dit moment proberen jongeren alleen maar vol te houden, een diploma te halen om de maag te kunnen vullen”, zegt Kitapçi. “Van mijn vrienden wil 75 procent naar het buitenland.”

Zelf wil ze ook niet in haar woonplaats Trabzon blijven, een stad aan de noordoostkust. Totdat er zich een kans in het buitenland voordoet, wil de 20-jarige haar studie voortzetten in Istanbul. “Ik wil moleculaire biologie en genetica studeren. Daar zijn hier geen mogelijkheden voor. Sowieso is op het gebied van de wetenschap hier niet veel mogelijk.”

Met deze problemen in het achterhoofd gaat Kitapçi zondag, net zoals 5 miljoen andere jongeren, voor het eerst naar de stembus.

Groep nieuwe kiezers

Deze groep nieuwe kiezers speelt een belangrijke factor, want in de peilingen heeft oppositiekandidaat Kemal Kiliçdaroglu maar een klein voordeel ten opzichte van zittende president Recep Tayyip Erdogan. De meeste ouderen in deze regio zullen waarschijnlijk niet van politieke gedachten veranderen, maar voor hun kinderen is dat een andere zaak.

Kitapçi heeft haar keus gemaakt. “Je wordt er moe van altijd dezelfde persoon te zien. Er moet iets veranderen.” Ze heeft geen andere leider gekend dan president Erdogan en is klaar met hem en zijn AK-partij. “De AKP stuurde een brief aan iedereen die voor het eerst mag stemmen. Er stond iets op als ‘Geef je eerste stem aan Erdogan’. Ik heb de brief verscheurd en in de prullenbak gegooid.”

Tussen de 8 en 9 procent van het electoraat stemt deze verkiezingen voor het eerst, zegt Ali Çaglar, socioloog en politicoloog aan de Haceteppe Universiteit in Ankara. In totaal mogen 10 miljoen Turken van 25 jaar en jonger stemmen. “Ze voelen zich onderdrukt en genegeerd door de huidige machthebbers. Ze hebben geen hoop meer”, zegt Çaglar over die groep. Wie de jongeren wint, wint de verkiezingen, concludeert hij.

Op straat in Trabzon is de strijd om de stem van deze groep daarom zichtbaar losgebarsten. De jongerenbeweging van de AKP heeft overal in het kleine stadscentrum stickers geplakt. ‘Mijn eerste stem gaat naar Erdogan’ staat erop. Of op een andere alleen: ‘AK-partij jongeren’.

Jongeren voelen de druk van hun ouders

De jeugd van de oppositiepartij CHP heeft een kraampje op het centrale plein en gaat langs de deuren met flyers van tegenkandidaat Kiliçdaroglu. Toch is het niet altijd makkelijk om mensen te overtuigen, zegt Bahadir Sahinkaya (23), die in het jongerenbestuur van de CHP in Trabzon zit. Jongeren voelen de druk van hun ouders om mee te gaan in hun politieke voorkeur – dat is in Trabzon vooral de AKP.

Sahinkaya geeft een voorbeeld: “Een van mijn beste vrienden is het huis uitgezet door zijn ouders. Zijn ouders zijn AKP’ers, hijzelf steunt de CHP. Toen hij probeerde zijn ouders over te halen, hebben ze ruzie gekregen en is hij het huis uit gezet.” Zoveel vijandelijkheid is niet gebruikelijk, maar Sahinkaya zegt dat er genoeg jongeren zijn die zich alleen stiekem in het CHP-gebouw durven te vertonen.

Zelf is zijn familie verdeeld tussen de CHP en AKP, maar hij kan op zijn gemakje naar het partijkantoor komen. In dat kantoor, met enorme afbeeldingen van Kiliçdaroglu aan elke muur, is het een komen en gaan van jongeren. Het zijn vrijwilligers, of ze komen voor de gezelligheid langs.

Natuurlijk voeren ze volop campagne, maar waarschijnlijk hangen ze hier ook rond met vrienden omdat er niet heel veel anders is te beleven in Trabzon. Of hoe mede-CHP’er Emre Tokdemir (23) het verwoordt: “Er zijn een paar winkelcentra, maar verder is voor jongeren geen plek waar sociale activiteiten worden georganiseerd.”

In de stad van meer dan 300.000 inwoners zijn wel wat koffietentjes te vinden, maar geen cafés of kroegen. “Het leven stopt hier om 12 uur ’s avonds”, zegt Tokdemir. Maar nog meer dan aan een bruisend nachtleven hebben ze behoefte aan vrijheid.

Het grootste verschil met jongeren in Nederland? “Als een Turkse jongere ’s avonds een tweet plaatst, kan twee of drie uur later de politie op de stoep staan. Diegene kan meegenomen worden voor verhoor of gearresteerd worden”, aldus Tokdemir. Hijzelf werd tijdens het campagnevoeren meegenomen voor verhoor en drie uur lang vastgehouden op het bureau. “Er is repressie tegen iedereen die anders denkt dan de overheid.”

‘De jeugd wil democratie’

Daar wil Kiliçdaroglu mee afrekenen. “De jeugd wil democratie”, zei de presidentskandidaat in een interview met de BBC. “Ze willen niet dat de politie voor zonsopgang op de stoep staat, alleen omdat ze iets hebben getweet.”

Onderzoek van de Duitse Konrad-Adenauer-Stiftung (KAS) gepubliceerd in 2022 bevestigt het negatieve beeld dat de meeste geïnterviewden in Trabzon schetsen. De meerderheid van de jongeren in Turkije heeft een pessimistische kijk op de toekomst van Turkije, een derde beschouwt diezelfde toekomst zelfs als “compleet hopeloos”.

Politicoloog Çaglar werkte mee aan dat onderzoek. Een combinatie van redenen zorgt voor deze hopeloosheid, zegt Çaglar via de telefoon vanuit Ankara. Hij noemt de sterk ingeperkte vrijheid van meningsuiting, maar ook het gebrekkige schoolsysteem.

Onder president Erdogan is een wildgroei aan universiteiten ontstaan, maar van zeer wisselende kwaliteit. In 2021 kreeg een van de beste universiteiten van het land, de Bosporus-universiteit, van hogerhand een rector toebedeeld met een AKP-achtergrond, maar twijfelachtige academische ervaring. Studenten en wetenschappers vreesden voor hun academische vrijheid, en protesten daartegen gaan nog steeds door.

Klaar met nepotisme

Nepotisme, daar zijn jongeren klaar mee, aldus Çaglar. Sahinkaya geeft daar een persoonlijk voorbeeld van. Hij was een goede voetballer, maar had niet de juiste contacten om echt door te breken als prof. Hetzelfde principe geldt voor goede banen, zeker bij de overheid. Zonder de juiste politieke voorkeur of iemand die iets voor je kan regelen, kom je vaak niet ver.

Maar het gaat ook over een zorgeloze jeugd en lol hebben. Çaglar noemt voorbeelden van concerten en festivals die werden afgelast onder het mom van veiligheidsmaatregelen. “Jongeren volgen het nieuws via sociale media en vergelijken hun levensstijl met die van jongeren over de hele wereld”, zegt Çaglar. “Ze vragen zich dan af: waarom leef ik in deze situatie?”

Neem het voorbeeld van de iPhone. Geen eerste levensbehoefte, maar toch iets wat jongeren graag willen hebben. De goedkoopste iPhone 14 kost in Turkije 32.999 Turkse lira, omgerekend 1545 euro. Ter vergelijking, in Nederland kost datzelfde toestel zo’n 1000 euro, terwijl de Nederlandse lonen een stuk hoger liggen.

Een ander verschil met de oudere generatie is dat jongeren de verdeeldheid in de samenleving beu zijn. “Turkse jongeren zijn veel liberaler dan hun vaders en moeders. Ze houden niet zo sterk vast aan ideologieën”, aldus Çaglar. In Trabzon voeren jongeren van de seculiere CHP – ooit sterk anti-hoofddoek – campagne met hun gesluierde collega’s van de conservatief-islamitische Saadet-partij.

Omgekeerd voelen vrouwen met een hoofddoek, zoals Efanur Üçüncü (21), zich nu thuis bij de CHP. Zij is niet van de generatie vrouwen die met een hoofddoek niet naar de universiteit mochten, of geen plaats mochten nemen in het parlement. De trauma’s die sommigen daaraan over hebben gehouden, voelt Üçüncü niet.

Ze krijgt weleens opmerkingen, als ze brochures aan het uitdelen is op straat. Iets in de trant van: ‘Dat is helemaal geen vrouwenwerk’. Maar Üçüncü blijft optimistisch. “Ik ben iemand die gelooft dat verandering begint bij vrouwen en jongeren.” Ze geeft als voorbeeld dat Erdogan de Istanbul Conventie heeft verlaten, een internationaal vrouwenrechtenverdrag. “Er worden zoveel vrouwen gedood en de meeste moordenaars gaan niet de cel in. Vrouwen zien dit en vrouwen zien hoe hun rechten worden afgepakt.”

Uit het KAS-onderzoek bleek ook dat 73 procent van de ondervraagde Turkse jongeren in een ander land zou willen wonen, als ze de kans zouden krijgen. Het buitenland is geen doel an sich, zegt Çaglar, deze exodus is vanwege betere werkomstandigheden elders, meer vrijheden en het idee dat de kwaliteit van leven verder naar het westen beter is.

Braindrain voorkomen

Naast het tegengaan van de polarisatie wil de oppositie ook een braindrain voorkomen. Een aantal afgestudeerden van de prestigieuze Bosporus-universiteit zei deze week in een filmpje dat ze terug zullen keren naar Turkije als Kiliçdaroglu de verkiezingen wint. Kiliçdaroglu reageerde: “Kom terug jongeren, dit land heeft jullie nodig”.

Maar de beloftes van de oppositie slaan bij lang niet iedereen aan. Ondanks de problemen die ze heeft, is Kadar Tashan (18) vrij zeker van haar steun voor Erdogan. Studenten behoren tot de grootste slachtoffers van de slechte economische situatie en het is moeilijk rondkomen, zegt ze: “Buiten de deur eten is een luxe geworden. Het zou geen luxe moeten zijn.”

Ze studeert gezondheidszorg, maar dat is geen garantie voor een betere toekomst, vreest Tashan. “We studeren wel, maar we hebben geen idee over onze toekomst, waarschijnlijk kunnen we niet in onze sector werken.” Maar ze houdt zichzelf voor dat de situatie van studenten in andere landen net zo slecht is. “We hebben geen Turkije zonder Erdogan meegemaakt en dat willen we ook niet.”

De financiële problemen zijn voor veel jongeren hetzelfde, maar binnen de generatie-Erdogan verschillen de meningen over wie die kan oplossen.

CHP ‘minst slechte optie’

In tegenstelling tot de CHP-jongeren is student Iraz Kitapçi niet lyrisch over Kiliçdaroglu en de CHP. “Als de oppositie beter was geweest, was de huidige regering niet zo lang aan de macht geweest”, zegt ze. “De huidige oppositie is daarom de minst slechte optie.”

Nog langer leven in een land dat wordt geregeerd door Erdogan, dat ziet ze zeker niet zitten. “Als hij opnieuw gekozen wordt, dan denk ik eraan om Turkije te verlaten. Niemand kan het nog vijf jaar met hem volhouden.”

Lees ook:

Zo willen bezorgde Turken verkiezingsfraude voorkomen

Het is nog maar de vraag of de verkiezingen in Turkije zondag eerlijk zullen verlopen. Daarom worden mensen opgeleid om de stembussen en het tellen in de gaten te houden.