Van de door China beloofde vrijheden is in Hongkong bijna niets meer over

“Zelfs het weer huilt”, aldus een Hongkonger in een appberichtje. Donkere wolken pakken zich samen als de hogesnelheidstrein van president Xi Jinping aankomt op het station in Kowloon, in het centrum van de stad. De regen die de zomerstorm meebrengt is een terugkerend element op de verjaardag van Hongkong als Chinese stad. Vrijdag is het 25 jaar geleden dat prins Charles in een doorweekt pak de zeggenschap over de Britse kroonkolonie overdroeg aan Peking.

“Hongkong is herrezen uit haar as”, zei Xi donderdagmiddag bij aankomst, geflankeerd door zijn vrouw Peng Liyuan en buitenlandminister Wang Yi. Tijdens het tweedaagse bezoek praat hij met Peking-gezinde politici en zakenmensen, er is een banket en een bezoek aan de opera. Het is de eerste keer sinds het begin van de pandemie dat Xi het Chinese vasteland verlaat, maar slapen doet hij voor de zekerheid toch nog in Shenzhen, een stad net over de grens. De voorzorgsmaatregelen zijn niet gering. Drieduizend mensen moesten de afgelopen dagen in quarantaine en delen van het luchtruim zijn gesloten tijdens Xi’s bezoek.

Doodverklaard

Het weer gaat zijn gang, maar de stad is nu toch echt onder controle van Peking, wil Xi Jinping laten zien. De afspraak die met de Britten werd gemaakt om één land op twee manieren te besturen, het zogeheten One Country, Two Systems, is door critici al meerdere keren doodverklaard.

Het systeem dat vrijheden van meningsuiting, vergadering en demonstratie garandeerde, is verlamd door de in 2020 ingevoerde nationale veiligheidswet. Prodemocratische activisten die vochten voor het behoud van die democratische vrijheden zijn monddood gemaakt. Veel van hen, onder wie prominente politici en journalisten, zitten in de gevangenis.

Juridisch en politiek heeft de Communistische Partij de ooit zo liberale stadstaat stevig onder de duim, maar Peking wil ook dat Hongkongers zich meer ‘Chinees’ gaan voelen. Een grote, weelderige boom heeft immers diepe, sterke wortels, zei Xi in zijn toespraak bij het vorige lustrum, in 2017.

Twee systemen

Dat zit ‘m soms in kleine dingen. De Hongkongse politie verwisselt vrijdag de Britse marcheerstijl voor de strakkere Chinese ganzenpas, maar andere veranderingen zijn minder ceremonieel. Zo herschrijft Hongkong op last van Peking haar eigen geschiedenis. Schoolboeken mogen niet meer zeggen dat Hongkong eens bij Groot-Brittannië hoorde, want dat zou impliceren dat de stad niet altijd al Chinees was.

“Terwijl Hongkong toch echt ooit een Britse kolonie was. En ik was er gouverneur!” roept Chris Patten uit, tijdens een toelichting op het boek dat hij als laatste gouverneur van de kroonkolonie schreef over de onderhandelingen met Peking. Het idee om twee systemen aan te houden noemt hij ‘een prachtig concept dat een hoop ethische en praktische moeilijkheden vermijdt’.

De Britten en Chinezen spraken af dat Hongkong de eerste vijftig jaar haar eigen systeem mocht houden. Zo zou er voor de Hongkongers weinig veranderen, en zou het financiële centrum niet haar internationale aantrekkingskracht verliezen. Hongkong zorgde eind jaren negentig nog voor 18,4 procent van de Chinese economie. Tegenwoordig is dat minder dan 3 procent. Naarmate dat percentage afnam, legde Peking de stad meer Chinese regels op.

In 2017 had Xi het over ‘rode lijnen’, waarmee hij terugkijkend hintte op de nationale veiligheidswet. Wat over is aan vrijheden, is gegoten in een mal van vage terminologie die op verschillende manieren geïnterpreteerd kan worden. Vrijdagavond geeft Xi een toespraak die de volgende 25 jaar inluidt. Er zal goed geluisterd worden, niet in het minst door de prodemocratische activisten die bij dat vorige lustrum nog wél mochten demonstreren.

Lees ook: Hoe een verdwenen boekverkoper uit Hongkong zijn Chinese ontvoerders te slim af was

Boekhandelaar Lam Wing-kee wist dat hij niet meer veilig was in Hongkong en vluchtte naar Taipei. Daar vertelt hij hoe de Chinese veiligheidsdienst hem eerder ontvoerde en dwong tot een bekentenis.