‘Thuis is niet een plek waar ze je vrienden en familie opsluiten of vermoorden’

Sinds het begin van de oorlog helpt het Ark-project Russen die naar het buitenland vluchten. In Jerevan biedt de organisatie onder meer noodopvang voor politieke vluchtelingen.

In het appartement in een buitenwijk van Jerevan hangt nog de geur van de nacht ervoor. Op het aanrecht staan lege blikken bier en bij het raamkozijn smeult een volle asbak waar een man van begin twintig zijn sigaret nerveus in aftikt. Wezenloos staart hij uit het raam richting de betonskeletten die als moderne Sovjetkolossen verrijzen in de bouwput op steenworp afstand van de woning in de Armeense hoofdstad. Bij iedere haal van zijn peuk lijkt hij verder weg te zakken in zijn eigen gedachten, alsof hij even wil vergeten waarom hij hier is.

Dat is waarschijnlijk ook het geval, meent de 23-jarige Nikita Maslovski die net als zijn huisgenoten onlangs vanuit Rusland in Jerevan arriveerde. Vrijwel iedereen die in het appartement verblijft, sloeg recentelijk op de vlucht voor de Russische autoriteiten. Ook Maslovski zelf voelde de druk als ex-journalist en activist steeds verder toenemen. Toen hij via een bevriende politieagent vernam dat zijn naam op een lijst stond met mensen die zich dienen te melden bij een volgende mobilisatie, wist hij genoeg en vertrok hij naar Armenië.

Via via kwam Maslovski terecht bij Ark, een organisatie die met behulp van vrijwilligers en donaties gevluchte Russen in Armenië, Turkije, Polen en Kazachstan onderdak biedt in tijdelijke opvanglocaties, zodat ze even de tijd hebben om zich aan te passen aan hun nieuwe leefomgeving. Hoewel het huis wat krap is voor tien personen, is Maslovski de organisatie bijzonder dankbaar dat ze hem een dak boven zijn hoofd biedt.

Risico van drie tot vijf jaar cel

Datzelfde geldt voor zijn huisgenoot Ivan Loebimov. De grafisch ontwerper uit Jekaterinenburg kwam drie maanden geleden naar Jerevan toen hij zich vanwege politieke vervolging genoodzaakt zag te vluchten. “Ik heb meermaals met posters en spandoeken in mijn eentje op straat geprotesteerd tegen de oorlog. Uiteindelijk werd ik opgepakt en heb ik een maand in de cel gezeten.”

Toen hij vrijkwam zag de 37-jarige Rus daarom geen andere optie dan te vertrekken. “Er lopen op dit moment drie strafzaken tegen me. Als ik nu terug zou gaan, dan riskeer ik nog eens drie tot vijf jaar cel. De autoriteiten houden nu eenmaal niet van mijn werk”, grijnst hij, terwijl hij een tekening omhooghoudt waarop een karikatuur van Poetin is te zien die zijn nek uitsteekt tegen de achtergrond van een strop die in sierlijke letters het Russische woord voor ‘tribunaal’ spelt. In potlood staat er ‘Den Haag voor Poetin’ op het papier geschetst.

Zijn verhaal is exemplarisch voor vrijwel alle bewoners van de vluchtelingenopvang in Jerevan, weet Darina Majatskaja die als coördinator voor Ark werkt in Armenië. De organisatie laat uitsluitend Russen toe in de opvang die een uitgesproken anti-oorlogshouding hebben. “Wie aanspraak wil maken op een plek moet een online vragenformulier invullen en we bekijken ook de sociale media van iedereen die zich bij ons meldt om te controleren of ze tegen Poetin en tegen de oorlog zijn.”

Meer dan 200.000 verzoeken

Niet voor niets hangt de wit-blauw-witte anti-oorlogsvlag aan de muur in het Ark-kantoor in Jerevan. “Het is de Russische vlag, maar zonder de rode streep die het bloedvergieten symboliseert”, legt Majatskaja uit. Ark helpt namelijk niet uitsluitend met tijdelijke opvang voor vluchtelingen: de organisatie coördineert ook protestacties tegen de oorlog. Daarnaast biedt ze vluchtende Russen onder meer juridische bijstand en psychologische hulp.

Sinds de oprichting van de organisatie in maart vorig jaar meldden zich dan ook meer dan 200.000 Russen met de meest uiteenlopende verzoeken. “Slechts een fractie daarvan had betrekking op de tijdelijke opvang”, weet Majatskaja. “Maar hoewel de grootste toestroom is gedaald, krijgen we hier in Jerevan nog altijd dagelijks zo’n tien verzoeken voor de noodopvang, terwijl we in totaal plek hebben voor 25 mensen op twee verschillende locaties. Daarom verwijzen we veel mensen door naar reguliere woongroepen.”

Ook probeert Ark de doorloop in de opvang hoog te houden door bewoners maximaal een paar weken onderdak te bieden. Zo moet Arsenii Sacharov binnenkort de opvang verlaten. De 23-jarige Rus uit Samara zet zich al sinds zijn zeventiende in als activist voor de Free Russia Foundation, vertelt hij in een kamer van nog geen 15 vierkante meter die hij met twee anderen deelt.

Waar hij naartoe gaat als hij de opvang uit moet, weet Sacharov nog niet. “Het liefst wil ik naar mijn vriendin in Oekraïne”, zegt hij terwijl hij een foto van zijn Oekraïense geliefde toont. “We hebben elkaar al meer dan een jaar niet gezien. Als Rus kan ik daar niet heen reizen en zij heeft geen geld om hierheen te komen”. Daarom blijft hij vooralsnog in Jerevan. “Hopelijk vind ik een baan en kan ik haar hiernaartoe halen, zodat we samen een nieuw thuis kunnen bouwen.”

Want een echt thuis heeft eigenlijk geen van de vluchtelingen in de opvang meer. “Niemand hier noemt Rusland nog zijn thuis”, verzucht twintiger Maslovski. “Door de oorlog zijn we niet alleen fysiek vertrokken, maar ook mentaal, in ons hoofd.” Of hij ooit terugkeert naar zijn geboorteland, weet hij daarom niet. “Een thuis is niet een plek waar ze je vrienden en familie opsluiten of vermoorden, dus ik kan het met haast niet voorstellen”.

Lees ook:

Deze organisatie zamelt geld in voor beboete Russen die strijden tegen repressie. ‘Veel mensen zijn solidair’

Via crowdfunding helpt de organisatie ROSsjtraf Russen die boetes krijgen vanwege ‘politieke misdaden’. Donaties gaan direct naar de slachtoffers, zodat de autoriteiten niet kunnen ingrijpen. ‘Het een kwestie van de ene Rus die geld overmaakt naar de andere Rus.’