Surinaamse inheemsen ‘buitengesloten in hun eigen leefgebied’ door houtkap en goudzoekers

“Ik ben nog steeds bang”, vertelt bewoonster Jolanda Kaoeroeme, die zich met haar dochters en schare kleinkinderen tijdens de hete middag ophoudt onder een afdak op hun familie-erf in het Surinaamse Pikin Saron. Het door bos omringde inheemse dorpje met amper vijfhonderd inwoners ligt zo’n 60 kilometer landinwaarts, ten zuiden van hoofdstad Paramaribo. Het was nog donker toen bewoners begin mei in hun slaap werden opgeschrikt door gegil en knallen. “Toen we naar de weg liepen, kwam een man aangerend die zei: ‘Wees niet bang. We vechten voor jullie rechten!’” vertelt Kaoeroeme.

De opstandelingen zeiden op te komen voor de grondenrechten van inheemsen. Zij staken acht zwaarbeladen houttransportwagens en een gezamenlijke controlepost van de politie en boswachterij in brand. Er ontstond een vuurgevecht waarbij onder de opstandelingen twee doden vielen; twee politiemensen raakten gewond. Dieper in het gebied, bij de goudmijnconcessie van een staatsbedrijf, werden enkele werknemers onder vuur genomen en kortstondig ontvoerd en gegijzeld.

De geblakerde resten van de controlepost en een uitgebrand dienstvoertuig nabij de rivier zijn stille getuigen van deze ‘opstand’. De afgebrande houttrucks zijn al weggesleept, aan de verschroeide plekken in de berm is te zien waar ze stonden.

‘De schuld van de regering’

Buurvrouw Jolanda Alexander had drie doodsbange boswachters laten schuilen achter hun huis. Ook zij is nog steeds bang. “Ik hoef maar een bepaald geluid te horen en ik schrik al op.” Alexander keurt het geweld af. “Maar het is de schuld van de regering”, zegt ze stellig en boos. “Het duurt te lang als het gaat om erkenning van onze grondenrechten.” Die mening is ook Kaoeroeme toegedaan. “Als de regering al lang geleden oor had voor de inheemsen, dan zou dit probleem zich niet hebben voorgedaan.”

De inheemsen zijn de oorspronkelijke bewoners, maar ook de meest gemarginaliseerde bevolkingsgroep van Suriname. Door de eeuwen heen, sinds de komst van Columbus, is hun aantal uitgedund tot nu ruim 22.000 zielen. Zij maken slechts 3,7 procent uit van de half miljoen mensen die de Surinaamse bevolking telt.

Hun expliciete roep om wettelijke erkenning van hun collectieve rechten op hun oorspronkelijke leefgebied begon in 1976, een jaar na de onafhankelijkheid van Suriname. Een groep van ongeveer vijftig inheemse mannen en vrouwen liep toen een protestmars van 150 kilometer vanaf de oostelijke grens naar hoofdstad Paramaribo, met als leus: ‘Grondenrechten zijn mensenrechten’.

Sindsdien wachten de inheemsen af. In 2007 ondertekende Suriname de VN-Verklaring over de Rechten van Inheemse Volkeren en dat jaar stapten inheemse belangenorganisaties met hulp van internationale mensenrechtenorganisaties naar het Inter-Amerikaans Hof voor de Rechten van de Mens. Zij spanden een rechtszaak aan tegen Suriname wegens schending van de grondenrechten van de stammen Kali’na en Lokono. In 2015 werd Suriname veroordeeld deze binnen drie jaar wettelijk te erkennen.

In 2021 werd de ontwerpwet ‘Collectieve Rechten Inheemse en Tribale Volken’ eindelijk ingediend. Pas deze maand is die in behandeling door het parlement. Intussen worden in rap tempo hout- en goudconcessies uitgegeven in de leefgebieden van de inheemsen. Zij zijn afhankelijk van kleinschalige houtkap, vissen, jagen en aanleggen van hun kostgronden. Maar waar concessies zijn uitgegeven, wordt hun veelal de toegang tot dat gebied geweigerd.

Grote geweren

Ricardo Opti, met hengel en kapmes, kan erover meepraten: “Ze houden je tegen met grote geweren. We zijn niet vrij om te doen in ons eigen leefgebied.”

Het goudwinnen (veelal met kwik), door vooral illegale kleinschalige goudzoekers, gaat gepaard met milieuvervuiling. “De grote kreek in Maripaston was vroeger vol leven”, vertelt Kaoeroeme over een nabijgelegen goudconcessiegebied. “Daar vingen we onze vis. Nu is die hele kreek verontreinigd.”

Voor de inheemsen is er al nauwelijks werkgelegenheid, ook al denderen de houttrucks voorbij. “Wel komen bussen vol arbeiders uit Paramaribo naar hier”, vertelt Sergio Jubithana. Hij is dorpshoofd van het nabijgelegen Hollandse Kamp en daarmee lid van de Vereniging van Inheemse Dorpshoofden in Suriname (Vids). “Wij inheemsen worden uitgesloten”, zegt Jubithana.

Drugs roken en drinken

Veel jongemannen blijven uit ledigheid hangen in hun dorpen. “Om niet te denken aan hun problemen gaan zij drugs roken en drinken. Die frustratie kropt zich op”, verklaart Jubithana de geweldsuitbarsting in Pikin Saron. “Men heeft nooit wat gedaan aan ontwikkeling en goede scholing van onze gemeenschappen. Hierdoor waren onze dorpsleiders nauwelijks geschoold en makkelijk te beïnvloeden. Maar nu is er een ander type inheemse dorpsleiders die hoger geschoold zijn en zeggen: ‘Hé, we zijn altijd voor de gek gehouden!’”

In een verklaring heeft de Vids de geweldsuitbarsting in Pikin Saron ondubbelzinnig afgekeurd. “Maar de inheemsen hebben een duidelijk signaal gegeven”, herhaalt Jubithana. “Laat ons rustig leven in de gebieden waar we ons hebben teruggetrokken. We zijn vredelievend, maar dwing ons niet te doen wat we niet willen doen.”

De Vids eist onmiddellijke intrekking van alle gronduitgiften en concessies in het woon- en leefgebied van Pikin Saron en een onafhankelijk onderzoek naar de opstand. Bewoonster Kaoeroeme: “Laten we hopen dat echt iets echt gaat veranderen, na wat nu gebeurd is”.

Lees ook:
Klimaatfinanciering komt in bosrijk Suriname moeizaam tot stand

In 2021 beloofden rijke landen op de klimaattop in Glasgow miljarden beschikbaar te stellen om landen te steunen om hun bossen en de CO2 die daarin ligt opgeslagen te behouden.In Suriname neemt de houtkap echter alleen maar toe.