Diplomatie
Saudisch-Iraans akkoord maakt van aartsvijanden nog geen vrienden
Iran en Saudi-Arabië halen met het ondertekenen van een nieuw akkoord de diplomatieke banden weer aan. Beide landen lijken vooral uit praktische overwegingen de pen op papier gezet te hebben.
Heel even was er een glimlach, toen Ali Shamkhani en Musaad bin Mohammed Al-Aiban elkaar vrijdag in Peking kort de hand schudden. Doorgaans hebben de secretaris van de nationale veiligheidsraad van Iran en de nationale veiligheidsadviseur van Saudi-Arabië weinig samen te vieren, maar dit keer was een zeldzame uitzondering.
Na dagenlang onderhandelen, met bemiddeling van China, bereikten Iran en Saudi-Arabië een akkoord om de diplomatieke banden weer te herstellen. Die banden waren door Saudi-Arabië in 2016 verbroken, nadat de Saudische ambassade in Teheran was aangevallen door woedende demonstranten. Die gingen de straat op nadat de sjiitische geestelijke Nimr al-Nimr door Saudi-Arabië was geëxecuteerd.
De laatste twee jaar deed Irak ook een poging om te bemiddelen tussen de landen. Dat leidde destijds tot ontmoetingen tussen Iraanse en Saudische functionarissen, maar niet tot een akkoord.
Wat er officieel bekend is gemaakt over het akkoord lijkt misschien wat beperkt: de diplomatieke verhoudingen worden hersteld en binnen twee maanden moeten beide landen de deuren van hun ambassades weer openen. Maar gezien de vijandigheid die de regionale grootmachten voor elkaar koesteren is het een eerste stap. De vraag is of er meer zullen volgen.
Nieuwe Hitler
De relatie tussen de twee is al sinds 1979 beroerd, sinds de stichting van de islamitische republiek in Iran. Saudi-Arabië zag de theocratie als een bedreiging, vooral ingegeven door de angst dat Iran de eigen revolutie zou ‘exporteren’ naar andere landen. Het Iraanse regime beschuldigde op zijn beurt de Saudiërs ervan ‘een marionet’ van de Amerikanen te zijn.
Ondanks enkele korte periodes van voorzichtige toenadering – in de jaren negentig en begin deze eeuw – zijn de onderlinge spanningen de laatste jaren weer hoog opgelopen. In regionale conflicten steunen de landen regelmatig tegenovergestelde partijen; tijdens de Syrische burgeroorlog schaarde Iran zich achter de Syrische president Bashar al-Assad, en verleende Saudi-Arabië steun aan verschillende rebellengroepen. En in Jemen is Saudi-Arabië in een directe oorlog verwikkeld met de Houthi’s, die wapens en geld ontvangen van Iran.
De onderlinge afkeer wordt ook uitgesproken; in 2017 bestempelde de Saudische kroonprins Mohammed bin Salman de hoogste leider van Iran, ayatollah Ali Khamenei, als ‘de nieuwe Hitler’.
Profijt
De onmin tussen beide landen zit diepgeworteld, en die vijandigheid zal niet met één akkoord ongedaan worden gemaakt. Maar het schept wel ruimte om de onderlinge spanningen iets te verminderen. Zowel Saudi-Arabië als Iran kan daarvan profiteren.
Zo kan een betere verstandhouding met Iran het voor de Saudiërs makkelijker maken om zich helemaal terug te trekken uit de oorlog in Jemen, waar zij in 2015 intervenieerden. Momenteel is er een wapenstilstand tussen de Saudische coalitie en de Houthi’s, maar met druk van Iran op de rebellen zouden de huidige vredesbesprekingen mogelijk sneller tot een eindresultaat kunnen komen.
Ook kan Iran invloed op de Houthi’s uitoefenen om geen aanvallen meer op Saudisch grondgebied uit te voeren. Volgens de Amerikaanse krant The Wall Street Journal, die gesproken heeft met Iraanse, Saudische en Amerikaanse functionarissen, zou Iran dit hebben toegezegd, maar dit is nog niet officieel bevestigd.
Zulke aanvallen vonden voor de wapenstilstand regelmatig plaats, soms met verstrekkende gevolgen; in 2019 raakte een drone twee olie-installaties waardoor de olieproductie van Saudi-Arabië tijdelijk met de helft werd gereduceerd.
Tegelijk geeft het akkoord Iran een kans om iets verder uit het internationale isolement te treden waarin het de laatste jaren steeds meer verkeert. Zo’n ontwikkeling komt rauw op het dak van de Verenigde Staten en met name Israël, die de laatste tijd hebben ingezet op het smeden van een ‘anti-Irancoalitie’ met andere Arabische staten.
Volgende stappen
Hoe voorspoedig de toenadering tussen Saudi-Arabië en Iran nu zal verlopen is de vraag. Vooral de Saudiërs kijken enigszins behoedzaam naar de toekomst. In de zondagskranten schreven verschillende columnisten dat de komende maanden een ‘test’ zullen zijn, waaruit moet blijken of Iran te vertrouwen is. “We moeten onze ogen openhouden”, besluit de Saudische journalist Tariq al-Homayed.
Als het heropenen van de ambassades in de komende twee maanden gebeurt, zullen de ministers van buitenlandse zaken van Iran en Saudi-Arabië, volgens de gemaakte afspraken, bijeen komen om te praten over verdere stappen. Mogelijk komt China ook met een volgende zet: volgens betrokken functionarissen heeft het land al uitnodigingen verstuurd voor een nieuwe top met Iran en alle Golflanden, die later dit jaar zou moeten plaatsvinden.
Lees ook:
Na vijf jaar praten aartsvijanden Saudi-Arabië en Iran weer met elkaar
Het is een diplomatieke doorbraak: Iran en Saudi-Arabië hebben elkaar ontmoet voor onderhandelingen. Het zou de eerste keer in vijf jaar zijn dat de twee rivalen direct met elkaar in gesprek gaan.
