Salvadoraanse officieren mogelijk vervolgd om moord Nederlandse journalisten. ‘De tijd dringt ontzettend’

“Ik ben erg blij dat het zover is gekomen, ik zit al een paar weken in spanning", vertelt Saskia ter Laag, zuster van de vermoorde geluidsman Hans ter Laag. “Ik heb de Salvadoraanse advocaat die de zaak heeft ingebracht gevraagd hoe groot de kans op succes is, en hij schat die in op 50 procent. Dat vind ik hoog."

De Ikon-journalisten Koos Koster, Jan Kuiper, Joop Willemsen en Hans ter Laag waren in 1982 in El Salvador voor een reportage over de gewelddadige burgeroorlog. Toen zij probeerden guerrillagebied binnen te komen, werden ze door militairen van het regeringsleger opgewacht en doodgeschoten. Hun dood is vandaag precies 39 jaar geleden.

Uitlevering aan El Salvador kan lastig worden

Een van de drie verdachten is kolonel Mario Adalberto Reyes Mena. Een waarheidscommissie van de Verenigde Naties die de gewelddaden in de burgeroorlog onderzocht, concludeerde in 1993 dat Reyes Mena de vermoedelijke opdrachtgever was voor de moord. Destijds verklaarden de Salvadoraanse autoriteiten dat de vier werden gedood in het kruisvuur tussen leger en guerrillastrijders. Maar de Nederlanders werden slachtoffer van een vooropgezet plan van het leger, aldus de VN.

Nabestaanden van de slachtoffers deden in 2018 in El Salvador aangifte tegen de kolonel. Dat was jarenlang onmogelijk omdat een amnestiewet de betrokken militairen vrijwaarde van vervolging. In 2016 werd die wet ongrondwettelijk verklaard en opgeheven. Sindsdien is de zaak van de vermoorde Ikon-journalisten meermalen aangekaart bij het Salvadoriaanse OM, maar tot nu toe leidde dat niet tot vervolging.

De Salvadoraanse mensenrechtenorganisatie Comunicándonos spant zich al jaren in om de verantwoordelijken te vervolgen. De organisatie heeft getuigenverklaringen verzameld, die nu door een onderzoeksrechter in behandeling zijn genomen – een eerste stap op de weg naar vervolging. “Het kan nog wel anderhalf, twee jaar duren voordat een rechtszaak van start gaat”, zegt Ter Laag.

Onderzoeksprogramma Zembla spoorde in 2018 kolonel Reyes Mena op in de Verenigde Staten, waar hij woont. Of hij het Amerikaanse staatsburgerschap heeft, is niet duidelijk. Als dit het geval is, kan dat uitlevering naar El Salvador bemoeilijken.

‘De tijd dringt ontzettend’

De moorden brachten niet alleen in Nederland een grote schok teweeg. Ook in El Salvador leeft de zaak nog steeds, zegt Jan Greven, destijds directeur van de Ikon. “Ik ben twee jaar geleden in El Salvador geweest, bij de presentatie van een boek over de moorden dat is verschenen in samenwerking met Comunicándonos. Die doet ook haar best om nog een aantal andere zaken, zoals de moord op aartsbisschop Romero in 1980, voor het gerecht te brengen.”

“De tijd dringt ontzettend”, zegt Lejo Schenk, destijds eindredacteur van de Ikon. “Of bijvoorbeeld kolonel Reyes Mena geestelijk nog capabel is om terecht te staan is de vraag. We hebben vier decennia lang geprobeerd om instanties in beweging te krijgen, van de Nederlandse en Amerikaanse ministeries van buitenlandse zaken tot Salvadoraanse partijen.”

Schenk is blij dat er nu toch schot lijkt te komen in de zaak, ondanks de tegenwerking door wat hij de Salvadoraanse ‘deep state’ noemt – Salvadoraanse autoriteiten die de rechtsgang steeds hebben geblokkeerd. Schenk: “Het vraagt nog steeds enorm veel persoonlijke moed van de Salvadoraanse mensenrechtenactivisten die zich hiervoor inzetten.”

Lees ook

Na 36 jaar aangifte om moord op Ikon-journalisten in El Salvador

Samen met twee Salvadoraanse mensenrechtenorganisaties heeft ambassadeur Peter Derrek Hof de openbare aanklager gevraagd een strafrechtelijk onderzoek te beginnen naar de viervoudige moord in 1982.