Rusland wil de graandeal niet torpederen, maar wel een signaal afgeven

Het geringe optimisme dat vrijdag heerste nadat Rusland en Oekraïne elk afzonderlijk een handtekening zetten onder een akkoord dat de export van Oekraïens graan weer op gang moet brengen, werd nog geen etmaal later weer weggeblazen.

Twee Russische Kalibr-kruisraketten kwamen zaterdag neer in de haven van Odessa, een van de drie Oekraïense havens waarvandaan het graan volgens het ondertekende akkoord verscheept zal moeten worden. Volgens het akkoord zou Rusland geen aanvallen uitvoeren op faciliteiten in de haven die gebruikt worden voor de graanexport. Rusland stelt echter dat er helemaal geen sprake is van een schending, omdat de aanval gericht zou zijn op militaire doelen: een oorlogsschip en een warenhuis met door de Verenigde Staten geleverde Harpoon-antischeepsraketten.

Oekraïense autoriteiten ontkennen deze Russische lezing, en houden vol dat er een graansilo is geraakt. President Volodimir Zelenski bestempelde de aanval als ‘barbarisme’, volgens hem laat het zien dat Rusland niet kan worden vertrouwd. Desondanks heeft Oekraïne laten weten dat het doorgaat met de voorbereidingen om de graanexporten op gang te brengen.

Een boodschap

Dat Rusland de aanvallen heeft opgeëist wijst erop dat de raketten geen toevallige afzwaaiers waren, maar een gerichte aanval. En een boodschap aan Oekraïne en andere landen dat het sluiten van de graandeal niet betekent dat het algehele Russische militaire offensief op enige manier getemperd zal worden.

Het lijkt onwaarschijnlijk dat Rusland de intentie heeft om het hele akkoord meteen weer op te blazen; zelf heeft het er namelijk ook baat bij. Hoewel het niet in Ruslands belang is dat Oekraïne weer economisch zal kunnen profiteren van de eigen graanexport, zijn er voor Moskou genoeg andere voordelen. Met name de extra garanties die de Verenigde Staten en de Europese Unie hebben gegeven dat de export van Russische voedselproducten en kunstmest niet verboden is volgens de westerse sancties, is van belang.

Die extra garanties zijn nodig, want hoewel voedsel en kunstmest officieel nooit onder de sancties vielen, hebben nog maar weinig bedrijven zich aan de export ervan durven wagen. Rederijen die nodig zijn om de ladingen te verschepen, kozen uit voorzorg liever voor een andere vracht, en verzekeraars wilden het liefst niet garant staan voor de transporten, uit angst dat ze achteraf toch zouden worden bestempeld als sanctiebrekers. Met de Amerikaanse en Europese gelofte dat dit niet het geval zal zijn, wordt het voor Rusland makkelijker om de eigen goederen weer te verkopen.

Redder van de graanexport

Het is niet het enige dat Rusland uit het akkoord weet te slepen. Het Kremlin grijpt nu ook zijn kans om zichzelf af te schilderen als de redder van de graanexport, en daarmee redder van alle landen die al maanden nerveus wachten op nieuwe graanleveringen. Met name landen in de Hoorn van Afrika en het Midden-Oosten zijn voor een overgroot deel afhankelijk van zowel Oekraïens als Russisch graan. De tekorten hebben hier gezorgd voor stijgende voedselprijzen die veel burgers amper nog kunnen betalen.

Rusland is erop gebrand de verhoudingen met deze landen, waarvan de meeste nog niet duidelijk partij hebben gekozen voor Oekraïne of Rusland, veilig te stellen. Het laat er geen gras over groeien; zondag kwam de Russische minister van buitenlandse zaken Sergej Lavrov aan in Egypte voor het begin van een kleine rondreis langs Afrikaanse landen. Hierna zal hij doorreizen naar Ethiopië, Oeganda en Congo-Brazzaville.

Lees ook:

Voorzichtig optimisme na graandeal tussen Oekraïne en Rusland

Na bemiddeling door de VN en Turkije hebben Oekraïne en Rusland een akkoord bereikt over de export van graan. Een belangrijke stap in de bestrijding van de wereldwijde voedselcrisis.

Ruslands stille wapen: met het Oekraïense graan heeft Moskou heel de wereld in zijn greep

Rusland blokkeert en beschiet Oekraïne’s grootste graanhaven, Odessa. Zo heeft Moskou Oekraïne en de rest van de wereld bij de strot.