Aanstaande maandag rijdt de eerste trein over de nieuwe spoorbrug tussen de Krim en het Russische vasteland. De verbinding is het zoveelste monumentale infrastructuurproject op het schiereiland waarmee Moskou de geannexeerde regio letterlijk aan zich verbindt. Maar ook op microniveau geeft het Kremlin gul. Kan de Krim nog wel zonder zijn suikeroom?
Op de glooiende heuvels ten noorden van Simferopol, de hoofdstad van de Krim, staan kale wijnranken in zanderige grond. In de verte schittert de eerste sneeuw van het jaar op de bergpieken in de okergele winterzon. Op de akkers waar normaal gesproken tegen het eind van het jaar volop graan, wortels en bieten groeien, komt nog geen grassprietje boven de grond uit. Geen groene gewassen, maar bruine vlaktes tot waar het oog reikt.
“We hebben de afgelopen vijf jaar te maken gehad met grote waterschaarste”, verklaart Oleg Koezmenko (48), eigenaar van een agrarisch bedrijf gelegen op dertig minuten rijden van Simferopol. Hij zit achter het bureau in zijn kantoor op het erf. Om zijn pols hangt een groot schakelhorloge, in zijn voorhoofd zit een chronische frons. Achter hem hangt de tweekoppige Russische adelaar aan de muur. Daarnaast een kaart van Rusland. Met de Krim als ontegenzeglijk onderdeel van de natie.
De waterschaarste op de Krim is niet uit de lucht komen vallen. Direct na de Russische inlijving van het schiereiland in 2014 sloot Oekraïne het Noord-Krimkanaal af als vergelding voor de Russische annexatie. In mei dat jaar bouwde Kiev een tijdelijke dam die in 2018 werd vervangen voor een permanente betonnen variant. “De afsluiting van het kanaal is voelbaar in de hele regio”, vertelt Koezmenko. Dat is niet zo gek. Zeker tachtig procent van de watervoorziening van het schiereiland was voor 2014 afhankelijk van het kanaal. “Nu staat het kanaal vrijwel droog en is er veel minder grondwater.”
Koezmenko hoopt dan ook dat de regering in Moskou binnenkort met een oplossing komt voor de waterschaarste op de Krim. “In Krasnodar op het vasteland hebben ze een wateroverschot. Met een pijpleiding kan al dat overtollige water makkelijk naar de Krim worden vervoerd. Ze hebben immers ook al een autobrug, gasleiding en treinbrug vanaf het vasteland aangelegd. Waarom dan geen grote waterpijpleiding?”
Het is geen gekke gedachte. De afgelopen vijf jaar volgden de grote bouwprojecten elkaar in rap tempo op. In een poging de economie in de regio te stimuleren, investeerde Moskou sinds 2014 miljarden dollars in het schiereiland. En met succes. Wie de statistieken erop naslaat, kan niet anders dan concluderen dat er de afgelopen vijf jaar een economisch wonder op de Krim neerdaalde. In 2019 was het schiereiland zelfs de snelst groeiende economie van heel Rusland. Volgens rapporten van het Russische mediabedrijf RBC groeide de bouwsector in de Krim in het eerste kwartaal van 2019 met twintig procent. In de federale stad Sebastopol, van oudsher een belangrijke havenstad, bedroeg dat percentage zelfs zeventig procent. Ook de industrie op het schiereiland draait als een tierelier: de sector groeide ruim twintig procent in de eerste drie maanden van het jaar.
Reizend over het schiereiland is aan het ogenschijnlijke economische mirakel niet te ontkomen. Overal torenen hijskranen boven de grond uit, doen bouwmachines de aarde trillen en roken fabrieksschoorstenen. De projecten die op de Krim in korte tijd uit de grond werden gestampt, zijn dan ook ronduit indrukwekkend. Zo opende in 2018 de negentien kilometer lange autobrug tussen de Krim en het Russische vasteland. Niet veel later volgden de gaspijpleiding van Krasnodar naar het schiereiland, een nieuwe terminal bij het internationale vliegveld van Simferopol, de nog te voltooien Tavrida-snelweg die dwars door de regio loopt, en nu dus ook de nieuwe treinbrug die de inwoners van de Krim in dertig uur naar Moskou brengt.
Wortels, bieten en aardappelen
“Of wat te denken van deze centrale?”, lacht Koezmenko breeduit. Buiten de muren van zijn erf wijst hij vanachter het stuur van zijn Ford SUV op een glimmende, spiksplinternieuwe elektriciteitscentrale in de verte. Een futuristisch ruimteschip tussen de kurkdroge akkers. Te midden van de vervallen Sovjetboerderijen doet het wat anachronistisch aan. De kolos werd onlangs opgeleverd, vertelt Koezmenko, en is een van de twee krachtcentrales die de Krim van stroom voorziet nadat Oekraïne als vergelding voor de Russische inlijving alle elektriciteit naar het schiereiland afsloot. “Die hebben we ook maar even in een paar jaar tijd uit de klei getrokken. Schitterend.”
Niet alleen op macroniveau investeert Moskou massaal in het nieuwe territorium. Ook in kleinere sectoren deelt de federale regering douceurtjes uit. Zo komen boeren als Koezmenko sinds Rusland de dienst uitmaakt op de Krim op alle mogelijke manieren in aanmerking voor subsidies uit de Russische hoofdstad. Mede door die toelages heeft Koezmenko zelf vooralsnog geen last van het lage grondwaterpeil op zijn land. “Ik heb dertig hectare grond en verbouw voornamelijk wortels, bieten en aardappelen. Dat zijn gewassen die veel water nodig hebben, maar een paar jaar terug heb ik drie grote waterreservoirs in het veld laten aanleggen en binnenkort komt er een irrigatiesysteem om de gewassen van water te voorzien.”
In zijn eentje had Koezmenko die investeringen nooit op kunnen hoesten. “De subsidies van de overheid helpen enorm. Van de zes miljoen roebel (85.000 euro, red.) die het irrigatiesysteem kost, krijg ik er vier miljoen terug.” Het is bovendien niet de eerste keer dat de boer een steuntje in de rug krijgt van Moskou. “In 2015 heb ik al een koelopslag laten bouwen voor zestig miljoen roebel (850.000 euro, red.). Daar heb ik een kwart van teruggekregen.” En die investering heeft hem geen windeieren gelegd. “Ik koop nu ook massaal ui en kool op. Dat sla ik op in de koelloods en verkoop ik weer door in de lente. Vorig jaar heb ik alles bij elkaar 35 miljoen roebel (circa 500.000 euro, red.) omgezet. Ter vergelijking, voor 2014 zette ik rond de zeven miljoen roebel per jaar om.”
Dat Moskou met geld strooit op het platteland van de Krim is overigens niet zo verwonderlijk, meent Koezmenko. “Oekraïne koopt sinds 2014 helemaal niets meer van de Krim. Daarmee was ik in een klap mijn grootste afzetmarkt kwijt. Nu verkopen alle boeren hier hun producten aan het Russische vasteland. En daar liggen de kiloprijzen veel lager dan in Oekraïne. In Oekraïne krijg je dertig grivna (1,15 euro, red.) voor een kilo aardappelen, in Rusland zestien roebel (0,23 euro, red.).”
Moedertje Rusland
Dat de centrale overheid in Moskou de boeren op de Krim financieel een hart onder de riem steekt, lijkt dan ook eerder compensatie voor verlies dan oprechte generositeit. Toch is Koezmenko blij dat hij niets meer met de Oekraïense autoriteiten van doen heeft. “Dit hier heb ik te danken aan Rusland”, vertelt hij terwijl hij om zich heen kijkt in de koelloods tegenover zijn kantoor. De woorden verlaten zijn mond als mist-wolkjes op een koude winterdag.
“We bewaren hier alle groenten bij lage temperaturen. Dan blijft het langer goed en hoef ik niet alles in een keer te verkopen.” In totaal ligt er zevenhonderd ton groente in de koelcel. Grote houten kisten reiken tot in de nok. De zwavelachtige geur van kool en rode bieten vermengt zich met die van verse ui en aarde. Alsof je een levensgrote pan Russische borsjtsj binnenloopt.
“In Oekraïne had ik dit nooit voor elkaar gekregen”, vervolgt Koezmenko. “Voor 2014 was het überhaupt onmogelijk om investeringen te doen. Ik durfde het niet aan. Het risico was te groot vanwege dure leningen. Ik verbouwde noodgedwongen graan en zonnebloemen omdat ik deze opslag niet had. Sinds ik een koelcel heb, verbouw ik groenten. Dat levert veel meer op.”
Maar voor niets gaat de zon op. Het Kremlin tastte de afgelopen vijf jaar diep in de buidel voor de megalomane infrastructuurprojecten en subsidies die het over het nieuwe territorium spuit. Sinds 2014 schommelen de kapitaalinjecties uit de hoofdstad tussen de 1 miljard en 2,7 miljard dollar per jaar. Het ontwikkelingsplan voor de Krim dat Moskou kort na de annexatie presenteerde, bedroeg maar liefst 10 miljard dollar. Waarvan zeker 95 procent uit de staatskas kwam. En naar verwachting zullen de totale investeringen in de regio vanaf het Rode Plein nog verder oplopen. Met onvoorziene kosten erbij komt de totale geldsom tussen 2015 en 2025 onder de streep op ruim 13 miljard dollar uit.
Dat Moskou op de Krim geld uitgeeft als water moet dan ook als een financiële kickstart voor de regio worden beschouwd, zo meent Grigori Nazarov (37), persvoorlichter van de VAD, de hoofdaannemer van de Tavrida-snelweg. Daarnaast is de symbolische waarde van al die projecten niet te onderschatten, vertelt hij van achter een kop verbrande koffie in een café in het centrum van Simferopol. De trein- en verkeersbrug zijn wat hem betreft het lichtend voorbeeld van die symboliek. “Het plan om een brug te bouwen naar de Krim gaat terug tot aan de Tweede Wereldoorlog. Nu is het er eindelijk van gekomen. We zijn letterlijk met elkaar verbonden. Dat is een prestatie van formaat.” De bruggen zijn voor Nazarov de navelstreng die het verloren kind weer aan moedertje Rusland verbindt.
De snelweg waar Nazarovs bedrijf aan bouwt, en die eind 2020 af moet zijn, heeft eenzelfde soort symbolische waarde. “Deze snelweg is de ruggegraat van de Krim. In de toekomst zullen we daar nog de ribben aan vast bouwen, zodat de hele regio weer een gezond asfaltskelet heeft.” Dat het project ter waarde van 2,2 miljard dollar de VAD geen winst oplevert, doet er volgens hem dan ook niet toe. “Voor ons is het een prestigeproject. Wij laten zien wat we kunnen en tegelijkertijd helpen we onze landgenoten hier.”
Luchtkasteel
De infrastructuurprojecten zijn wat Nazarov betreft een investering in het vaderland. “Al die projecten hebben een ongekende invloed op de economie. Alleen al bij de bouw van de Tavrida-snelweg zijn drieduizend mensen betrokken. De helft daarvan komt uit de Krim. Bovendien vloeien alle belastingen door naar de kas van de regionale overheid. Iedereen wordt er beter van.” Nazarov vertelt graag een mop om die verbeterde levensstandaard op de Krim te kenschetsen. “Vroeger zeiden ze altijd dat de inwoners van de Krim spaarden om een fiets te kunnen kopen, maar sinds de Krim terug is bij Rusland, spaart iedereen voor een auto.”
Vaderlandsliefde, financiële kickstart of economische reanimatie; het is maar net hoe je het bekijkt. Want ondanks de gulle hand van Moskou, kunnen de mega-investeringen in de toekomst ook juist de valkuil worden voor de Krim. Dat de economie op het schiereiland sinds 2014 zo sterk groeit, komt immers vrijwel alleen door al het geld dat Moskou de regio inpompt. De investeringen blazen de statistieken op en creëren een zekere schijn van welvaart. Zelf genereert de Krim nog weinig tot niets.
Daarbovenop komen ook nog de sancties waar de Krim sinds 2014 mee te kampen heeft. Het Westen keert het schiereiland nog altijd massaal de rug toe. Grote multinationals kozen na de annexatie eieren voor hun geld. En dat is overal op het schiereiland te zien. Langs de kant van de weg staan verlaten benzinestations waar een vervaagde gele schelp op valt te ontwaren en op de lange palen waar ooit een grote gele M op prijkte, staat nu het logo van de Russische fastfoodketen AvtoFood.
Bovendien verbiedt de EU de import van alle producten afkomstig uit de Krim en ook investeringen op het schiereiland zijn verboden. De VS, Canada en Oekraïne hebben daarnaast individuen en bedrijven gesanctioneerd die zaken doen op de Krim. Door die sancties zijn zelfs Russische bedrijven huiverig om zich op de Krim te vestigen. Grote nationale banken als de Sberbank zijn er niet te vinden. Op de lange termijn kan daarmee de ontwikkeling van de Krim flink worden vertraagd of zelfs piepend tot stilstand komen. Daarom zal de lokale regering in Simferopol voorlopig nog haar hand bij Moskou op moeten houden voor het nodige zakgeld.
Dat het Kremlin de Krim de afgelopen vijf jaar zonder handen heeft leren fietsen, is onmiskenbaar. Maar de zijwieltjes zal het de regio op korte termijn nog niet af durven nemen. Of de Krim in de toekomst wel in staat zal zijn voor zichzelf te zorgen, is daarom de grote vraag. Want mocht Moskou besluiten de staatssteun in te trekken of te korten, dan kan het zomaar dat het economische mirakel van de Krim een luchtkasteel bleek en de economische groei stagneert.
Zo’n vaart zal het volgens persvoorlichter Nazarov niet lopen. “Op den duur zal ook het Westen inzien dat de Krim Russisch is en dat er geen sprake was van een annexatie, maar een vrijwillige aansluiting. Zodra dat gebeurt, zullen de investeringen hier massaal binnenstromen.”
Lees ook:
Sinds de annexatie van de Krim vertelt dit museum een heel ander verhaal over de Sovjet-Unie
Sinds de Russische annexatie van de Krim is het schiereiland in rap tempo veranderd, ook op cultureel gebied. Het marinemuseum in Balaklava vertelt tegenwoordig een heel ander verhaal dan zes jaar geleden.
