Robert Gould Shaw, de witte kolonel die stierf met zijn zwarte soldaten

Op het eerste gezicht is het Robert Gould Shaw-monument een van die irritante uitingen van witte superioriteit die het Amerikaanse straatbeeld kan missen als kiespijn. Kaarsrecht zit kolonel Shaw op zijn paard, omringd door sjokkende Afro-Amerikaanse manschappen. De kunstenaar, Augustus Saint Gaudens, liet zich inspireren door een Frans schilderij van Napoleon.

Geen wonder dus dat tijdens de Black Lives Matter-demonstraties eind mei enkele deelnemers die het reliëf passeerden, op het hoogste punt van het Boston Common park, naar de spuitbus grepen. Tot afgrijzen van kunsthistorici, die het monument zien als Saint Gaudens absolute meesterwerk, en van historici van de Burgeroorlog, die uit het reliëf een heel ander verhaal lezen.

Robert Gould Shaw was bevelhebber van het 54ste Massachusetts Regiment. Dat was tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog een van de eerste zwarte eenheden die optrokken tegen de afgescheiden Zuidelijke staten, nadat president Abraham Lincoln officieel de vrijheid had toegekend aan de slaven in die staten.

Shaw eiste dat zijn mannen gelijk zouden worden behandeld

Dat een witte officier deze Afro-Amerikaanse vrijwilligers zou aanvoeren, was een gegeven. Er waren genoeg twijfels of zwarte Amerikanen wel zouden kunnen vechten. In Shaw zag de gouverneur van Massachusetts, John Andrew, de ‘jonge man met militaire ervaring, met stevige anti-slavernijprincipes, ambitieus, en iemand die boven een vulgaire minachting voor kleurlingschap staat’.

Shaw aarzelde in eerste instantie om het commando op zich te nemen, maar alleen omdat hij vreesde dan niet naar het gevecht te zullen worden gestuurd. Hij liet zich overhalen. En na de eerste oefeningen was hij enthousiast. “De intelligentie van de mannen is een grote verrassing voor me. Ze leren alle details van het wachtlopen en kamp maken oneindig veel gemakkelijker dan de meeste Ieren die ik onder mijn commando heb gehad.”

Shaw eiste dat zijn mannen gelijk zouden worden behandeld met witte soldaten die hun leven waagden voor de eenheid van de VS. Hij moedigde hen aan de soldij te weigeren tot die gelijkgetrokken was. Dat deden ze, en het gebeurde ook. Ze trokken ten strijde, en leverden hun heftigste slag bij Fort Wagner in South Carolina. Daar kwam Shaw om, samen met 121 van zijn mannen.

Voor elke soldaat stond iemand model

Ook na zijn dood deelde hij hun lot. Na elke slag sorteerden de overwinnaars de doden van de verliezende kant – gewone soldaten gingen in een massagraf, officieren werden overgedragen. Maar dat deden de Zuidelijken niet met de witte kolonel die zich had verlaagd tot het aanvoeren van zwarten. Die moest samen met hen in het massagraf. En Shaws vader was daar blij mee: “We kunnen ons geen heiliger plaats voorstellen dan waar hij ligt, tussen zijn dappere en toegewijde volgelingen”.

Ook op het gedenkteken moesten de manschappen niet ontbreken, vond de familie. En Saint Gaudens deed iets wat bijna nooit werd gedaan in de negentiende eeuw: hij ging niet uit van het standaardidee van hoe een zwarte eruit zag, maar gaf elk een eigen gezicht. Voor elke soldaat liet hij iemand model staan.

Hij werkte er veertien jaar aan, tot irritatie van zijn opdrachtgevers. Maar hij voelde zich meer verplicht aan de toekomst: “Er is iets buitengewoon irritants, zo niet belachelijks, aan een slecht beeld. Het wordt opgericht voor de wereld om eeuwen rond te blijven hangen, terwijl mensen en naties verdwijnen. Een slecht schilderij gaat naar de zolder, boeken worden vergeten, maar het brons blijft, om het volk te beschuldigen of te beschamen, en een van onze diverse idioterieën te vereeuwigen.”

Lees ook:

Beeldenstorm in Zweden: Louis de Geer was niet alleen de vader van de industrie

In Norrköping, een van oudsher industrie- en handelsstad in Oost-Zweden, torent een donker figuur uit boven Gamla Torget, het ‘oude plein’. Het is de zwart-granieten beeltenis van Louis de Geer, op een sokkel, met een lap stof gedrapeerd over zijn schouder.

Een grote natie zet fouten uit het verleden recht.

We hebben de geschiedenis niet uitgewist, we worden deel van de geschiedenis van de stad door recht te zetten wat verkeerd was. Aldus sprak drie jaar geleden de toenmalige burgemeester van New Orleans, Mitch Landrieu, bij de verwijdering van vier standbeelden van Zuidelijke helden in de Burgeroorlog, waaronder dat van generaal Robert Lee op een van hoogste punten van de stad.