Rel over genderwet vergroot spanning tussen Londen en Edinburgh

De Britse premier Rishi Sunak deed sinds zijn aantreden afgelopen najaar zo zijn best om de spanning met het rebelse Schotland te verminderen. Zo reisde Sunak vorige week nog af naar de hooglanden voor één-op-één-overleg met de Schotse eerste minister Nicola Sturgeon. Waarnemers spraken van een charme-offensief.

Maar door een omstreden Schots wetsvoorstel over genderkeuze staat de verhouding tussen Londen en Edinburgh nu plots toch weer onder stroom. De geplande wet moet het voor Schotten makkelijker maken om de registratie van hun geslacht te veranderen. Zo gaat de minimumleeftijd voor genderwijziging van achttien naar zestien jaar, en is er voortaan geen medische diagnose van zogenoemde genderdysforie meer voor nodig. Het wetsvoorstel werd eind vorig jaar met een ruime meerderheid door het Schotse parlement aangenomen.

De spanning groeide toen Alister Jack, de Britse minister voor Schotse zaken, maandag aankondigde dat hij het wetsvoorstel niet ter bekrachtiging zal voorleggen aan koning Charles. Jack voerde daarbij aan dat de wet te veel botst met de regels in de rest van het Verenigd Koninkrijk. Volgens de minister kan dat tot verwarring en misbruik leiden. Volgens Britse media zou Londen onder meer vrezen voor ‘gendertoerisme’ van jongeren die naar Schotland reizen om hun geslacht te wijzigen. “Ik heb dit besluit niet lichtvaardig genomen”, verzekerde Jack.

Politiek wapen

Dat kwam de bewindsman op woedende reacties te staan. De Schotse premier Sturgeon sprak van ‘een frontale aanval op ons democratisch gekozen Schotse parlement’. Zij waarschuwde de Schotten dat als zij het Britse veto accepteren er waarschijnlijk nog veel meer zullen volgen. Volgens haar misbruikt Londen trans personen ‘als politiek wapen.’

Sunaks conservatieve regering heeft zich met de ingreep in een mijnenveld begeven. Want over de vraag hoe makkelijk mensen hun geslacht moeten kunnen wijzigen, woedt in het Verenigd Koninkrijk een bij vlagen verhit debat, vooral online.

Voorvechters van de rechten van transgenders, die naar schatting 0,5 procent van de bevolking vormen, bejubelen het Schotse voorstel als een belangrijke stap vooruit. Tegenstanders van het voorstel waarschuwen onder meer dat potentiële mannelijke aanranders eenvoudiger toegang zullen krijgen tot plekken als toiletten en kleedkamers die nu gereserveerd zijn voor vrouwen. De beroemde Britse schrijfster J.K. Rowling, auteur van de Harry Potter-reeks, zette daarom een foto op Twitter van zichzelf in een zwart T-shirt waarop ze de Schotse premier een ‘verwoester van vrouwenrechten’ noemt.

Roep om afscheiding

Bovendien wakkert het veto de machtsstrijd aan over de toekomst van Schotland. De Schotten hebben sinds een kwart eeuw wel hun eigen regering en parlement, met zeggenschap over onder meer onderwijs, zorg en de lokale politie. Maar tot een afname van het onafhankelijkheidsstreven, waarop Londen destijds hoopte, heeft dat bepaald niet geleid. De Schotse Nationalistische Partij (SNP) van premier Sturgeon, die linkse opvattingen combineert met een roep om afscheiding, is er al decennia in opmars.

De laatste tijd voert Sturgeon campagne voor het houden van een nieuw referendum over onafhankelijkheid, nadat een eerdere volksraadpleging in 2014 uitdraaide op een afwijzing. Zo’n nieuw referendum wordt tot ergernis van Sturgeon tot nu toe afgewezen door de Britse regering. Sommige analisten suggereren dan ook dat de premier de genderkwestie gebruikt om progressieve jongeren aan zich te binden. “Of is dat te cynisch gedacht?”, schrijft een Schotland-expert van de Britse omroep BBC in een analyse.

Wat er nu van de geplande genderwet terecht komt, is onzeker. De centrale regering heeft al wel eerder Schotse wetsvoorstellen tegengehouden, maar in die gevallen was het Schotse parlement zijn bevoegdheden te buiten gegaan. Het is voor het eerst dat een veto wordt uitgesproken omdat een voorstel botst met regels in de rest van het VK.

Uitgejoeld door haar eigen partijgenoten

Keir Starmer, leider van de Britse oppositiepartij Labour, zei zondag in een tv-interview dat jongeren op hun zestiende in zijn ogen nog te jong zijn om over hun genderregistratie te beslissen. Hij riep daarbij op tot een respectvol debat. Volgens de linkse voorman wordt de gevoelige kwestie momenteel gebruikt als een ‘politieke voetbal’.

Maar dat de emoties over het onderwerp snel kunnen oplopen, werd dinsdag nog eens gedemonstreerd tijdens een woelige discussie in het Lagerhuis in Londen. Toen een Labour-parlementariër de ingreep van de conservatieve regering prees, werd zij uitgejoeld door haar eigen partijgenoten.

Intussen kondigde premier Sturgeon aan dat zij het veto (‘een grote fout’) voor de rechter gaat aanvechten. “De Schotse regering zal deze wetgeving krachtig verdedigen.”

Lees ook:

In grensdorp Jedburgh wil lang niet iedereen een onafhankelijk Schotland: ‘Ik voel me meer Brits dan Schots’

In Schotland neemt de steun voor onafhankelijkheid nog altijd toe. Maar in Jedburgh, vlakbij Engeland, is de bevolking verdeeld. ‘Mijn zoon verkoopt zijn meeste schapen over de grens.’ Een reportage van correspondent Niels Posthumus.