Vriend en vijand zagen Qassem Soleimani als een van de slimste spelers in het Midden-Oosten. De leider van de Iraanse Quds-eenheid werd gisteren door de Amerikanen gedood.
Een jongeman, begin twintig, sluipt door de linies aan het front in de oorlog tussen Iran en Irak. Hij weet de vijandelijke posities en loopgraven te vermijden en komt terug met nuttige informatie, én met een geit. Die avond hebben de Iraanse strijders weer eens een echte maaltijd.
Die ‘geitendief’, zoals hij daarna op de Iraakse radio werd genoemd, was Qassem Soleimani. Gisteren kwam de leider van de beruchte Quds-eenheid van de Iraanse strijdkrachten op 62-jarige leeftijd in Bagdad om het leven door een Amerikaanse raket.
Begin jaren tachtig van de vorige eeuw was hij slechts belast met de taak om de Iraanse soldaten van water en zo mogelijk proviand te voorzien. Het Amerikaanse tijdschrift The New Yorker beschrijft hoe hij eruitziet op een foto uit die tijd: klein, onopvallend, gekleed in een groen legertenue zonder enig teken van een militaire rang.
Soleimani werd zonder militaire opleiding voor korte tijd naar het front gestuurd, maar bleef de gehele oorlog, van 1980 tot 1988. Het was een slecht geleide loopgravenoorlog, waarin chemische wapens veelvuldig werden ingezet en voor een paar meter terreinwinst jonge levens werden geofferd, in totaal meer dan een miljoen.
'Het slagveld is een paradijs
Als leider van de Quds-eenheid van de Iraanse Revolutionare Garde zou Soleimani het allemaal anders gaan doen. Hij maakte gebruik van geheim agenten, zette milities op in andere landen en sloeg toe op onverwachte momenten. Zo ontwikkelde Soleimani zich niet alleen tot een van de invloedrijkste mannen in Iran, maar volgens buitenlandse waarnemers ook tot wellicht de slimste en machtigste speler in verschillende conflicten in het Midden-Oosten.
Soleimani is onder meer het brein achter het succes van de sjiitische strijdgroep Hezbollah in Libanon, achter de Iraanse steun aan de Syrische president Assad, achter verschillende grote aanslagen wereldwijd en volgens enkele bronnen zelfs achter de formatie van de vorige Iraakse regering onder leiding van premier Maliki.
Maar de leider van Quds bleef zelf met enige weemoed terugdenken aan het slagveld. In een interview tijdens een bezoek met veteranen aan het voormalige front in de Iraans-Iraakse oorlog zei hij: “Het slagveld is het verloren paradijs van de mens. Het paradijs waarin moraal en menselijk gedrag op hun hoogtepunt zijn. Sommige mensen stellen zich het paradijs voor met beekjes, mooie maagden en weelderige landschappen. Maar er is een ander paradijs: het slagveld.”
Voordat hij aan het front terechtkwam, kende Soleimani al een harde jeugd. Zijn vader, een arme boer in het bergdorp Rabor, had zich onder het regime van de sjah van Perzië in de schulden gestoken. Op dertienjarige leeftijd reisde Soleimani met een neef naar de dichtstbijzijnde stad om werk te zoeken. Ondanks zijn tengere gestalte lukte dat, in de bouw. Als de twee jongens enkele maanden later door de metershoge sneeuw terugreizen naar hun dorp en de schulden afbetalen, worden ze als helden ontvangen.'
Acties tegen de Taliban en opiumsmokkelaars
De plaatselijke school maakt de boerenzoon nog wel af, maar daarna is er geen kans meer op een verdere opleiding. Hij slijt enkele jaren in het kantoor van de plaatselijke watervoorziening en dan komt het keerpunt in zijn jonge leven: de Iraanse revolutie van 1979, waarbij islamitische opstandelingen onder leiding van ayatollah Khomeini de sjah verdrijven. Het volgende jaar vallen de Iraakse troepen van Saddam Hoessein Iran binnen.
Soleimani bewijst zich op het slagveld en klimt op in de rangen van het leger. Na de oorlog verdwijnt hij wat naar de achtergrond, in de periode dat de gematigde Hashemi Rafsanjani het land leidt. Soleimani wordt belast met de bewaking van de oostgrens met Afghanistan, waar hij acties leidt tegen de Taliban en opiumsmokkelaars. In 1998, na het vertrek van Rafsanjani, wordt hij benoemd tot hoofd van Quds.
Die prestigieuze divisie, die is vernoemd naar de Perzische naam voor Jeruzalem, is gevestigd in de voormalige Amerikaanse ambassade in Teheran. De divisie belichaamt de nieuwe manier waarop Iran zijn invloed in de regio wil uitbreiden: voortaan niet meer vanuit de loopgraven, maar met milities, undercover-acties en terroristische aanslagen.
Soleimani is volgens de hoogste leiders in Teheran geknipt om die taak uit te voeren. Hij heeft indruk gemaakt met zijn intelligentie, vastberadenheid en bescheidenheid. Talloos zijn de verhalen over hoe de kleine man met donkere ogen en getrimde baard direct elke ruimte die hij binnenkomt domineert, ook al zegt hij niets en blijft hij op de achtergrond. Soleimani groeit uit tot een held voor veel Iraniërs, hij wordt geroemd om zijn tactische inzicht, zijn rust en zijn charisma.
Een zeer religieus man is hij niet, zeggen degenen die hem persoonlijk hebben meegemaakt en hun verhaal doen in The New Yorker en andere media. Zijn drijfveer lijkt eerder nationalistisch te zijn, altijd gericht op het versterken van de positie van Iran. Wel maakte hij zich zorgen over een van zijn vijf kinderen, een dochter die in Maleisië woont en een westers leven zou leiden.
De steun van de hoogste religieuze leider van het land, ayatollah Khamenei, heeft Soleimani in elk geval wel. Khamenei heeft hem een ‘levende martelaar van de revolutie’ genoemd en voorziet hem ook van het geld dat nodig is voor de vele operaties in het buitenland. Dat geld vult Quds aan met de opbrengsten van bankfraude en illegale oliehandel.
Soleimani wordt verantwoordelijkheid gehouden voor aanslagen in onder meer Thailand, New Delhi, Lagos, Nairobi en Buenos Aires. En dat naast zijn gebruikelijke werkzaamheden als generaal van Quds en contactpersoon voor strijdgroepen als Hezbollah en Hamas. Maar er zijn ook momenten waarop Soleimani samenwerkt met de Amerikanen, tegen de Taliban, Al-Qaida en vooral tegen Islamitische Staat.
Zijn opvolger staat klaar
Toch drongen Amerikanen in kringen van de geheime diensten al langer aan op het uitschakelen van Soleimani. Hij ontsnapte enkele malen aan gevangenschap of de dood, overleefde een vliegtuigongeluk in 2006 en bleek in datzelfde jaar onverwacht toch niet aanwezig te zijn toen Amerikaanse special forces een inval deden tijdens een bijeenkomst in Koerdisch gebied.
Opvallend is dat Soleimani zich over het algemeen niet schuilhield, hij reisde veel om zelf te overleggen met bondgenoten. Hij waagde zich ook nog altijd in de frontlinie, zo blijkt ook uit de vele selfies met strijders. De Amerikanen dachten in 2015 al dat hij was omgekomen in Aleppo, net als enkele jaren daarvoor in Damascus.
De vraag is nu hoe succesvol Iran in het buitenland kan opereren zonder Qassem Soleimani als architect. Al is maar een deel van de persoonsverheerlijking waar, hij was ook volgens zijn vijanden een bijzonder intelligente en onvoorspelbare speler in het mijnenveld van het Midden-Oosten. Maar ongetwijfeld staat zijn opvolger Esmail Ghaani klaar om in zijn geest verder te werken.
Lees ook:
Trump tergt Iran, want niets doen was politiek riskant
Met de dodelijke raketaanval op een auto met daarin een van de belangrijkste Iraanse militaire leiders liet Donald Trump zich vrijdagnacht in meerdere opzichten van een ongewone kant zien.
Conflict VS-Iran dreigt buurland Irak te ontwrichten
Amerikaanse militairen en sjiitische milities staan weer tegenover elkaar in Irak. Dat land wordt meegezogen in het conflict tussen de VS en Iran.
