Als een van de speechschrijvers van Vladimir Poetin was Abbas Gallijamov een aantal jaar een van de vormgevers van de retoriek van de Russische president. Maar inmiddels is de Poetin die hij kende er allang niet meer. ‘Hij is een oorlogscrimineel en hij moet zo lang mogelijk de cel in’.
Ruim drie jaar werkte Abbas Gallijamov als een van de vaste speechschrijvers van Vladimir Poetin. Voor het eerst in 2001 tijdens Poetins eerste presidentiële termijn en later nog eens twee jaar, van 2008 tot 2010, toen Poetin tijdelijk zijn troon in het Kremlin afstond aan Dmitri Medvedev en hij zelf vier jaar lang de functie van premier vervulde.
Het waren andere tijden, zo meent de 50-jarige Gallijamov die tegenwoordig in ballingschap in Israël woont, waar hij werkzaam is als politiek adviseur en analist. “Poetin vertolkte lange tijd de hoop op verandering voor veel liberale, progressieve Russen. Hij was toen nog niet de gestoorde, irrationele oorlogscrimineel die hij inmiddels wel is.”
Had u tijdens uw werk direct met Poetin te maken?
“Nee, ik heb nooit één-op-één met hem gewerkt. Ik was onderdeel van een team van speechschrijvers. Alleen de hoofdspeechschrijver heeft direct contact met hem, ik dus niet, ook al had ik best een hoge functie. Wel heb ik hem vaak gezien bij vergaderingen, publiek en besloten bijeenkomsten.”
Wat was uw indruk van hem tijdens dat soort vergaderingen?
“Mijn algemene indruk was dat hij een goede manager was. Hij was heel redelijk en rationeel en volgde de wetten van de logica. Daarnaast was hij ook bereid om vragen te stellen en werkelijk naar mensen te luisteren, voordat hij zijn eigen visie gaf op een bepaald onderwerp. Daarom vind ik het ook zo onvoorstelbaar wat hij nu doet in Oekraïne. Ik heb me sinds het begin van de invasie zo vaak afgevraagd hoe de man die ik zoveel jaar geleden kende, heeft kunnen veranderen in wat hij nu is.”
En, heeft u daar al een antwoord op?
“Ik denk dat het altijd in hem heeft gezeten, maar dat ik het in al die jaren simpelweg nooit heb gezien. Uiteraard werkte ik samen met mijn collega’s destijds aan belangrijke zaken, onderwerpen die ertoe deden. Maar het waren niet de essentiële thema’s die nu op tafel liggen in het Kremlin. Het ging toen niet over de existentiële dreigingen waar Poetin nu naar eigen zeggen wel mee te dealen heeft en waar zijn politieke leven van afhangt. Destijds waren de Navo en de politieke oppositie nog niet zo van belang als nu.”
U heeft dus nooit de rabiate Poetin gezien die nu zo vaak op tv verschijnt?
“Niet echt, maar hij had destijds ook zelden te maken met persoonlijke aanvallen. Wat dat betreft was de sfeer toen een stuk kalmer en zakelijker. Want de keren dat het wél zo ver kwam dat iemand hem ervan beschuldigde iets fout te doen, dan kon hij uitzonderlijk emotioneel worden. Dan verdwenen zijn rationele houding en logica als sneeuw voor de zon en werd hij ziedend.”
Wat zegt dat over Poetin als persoon?
“Dat hij erg bezig is met hoe hij overkomt naar de buitenwereld en wat voor indruk hij bij anderen achterlaat. Hij is altijd en overal bezig met zijn imago en het tentoonstellen van zijn macht en kracht. Het is een obsessie, hij mag van zichzelf absoluut niet zwak overkomen.”
Merkte u tijdens uw tijd al iets van Poetins haat ten opzichte van Oekraïne?
“Nee, eigenlijk niet. Toen hij premier was, had hij regelmatig ontmoetingen met de toenmalige Oekraïense premier Joelija Timosjenko en ze spraken altijd heel vriendelijk en vreedzaam met elkaar over van alles. Hij ging kortom op een hele normale manier om met Oekraïne en de leiders in Kiev.”
Met wat voor onderwerpen hield u zich zoal bezig tijdens uw werk?
“Niemand had een specifieke specialisatie. We dealden als team met alle mogelijke onderwerpen. Het beleid in de regio’s, economie, onderwijs, buitenlandbeleid, noem het maar op. Meestal kregen we informatie van een minister of onderminister die zijn visie op het desbetreffende onderwerp gaf en dat werd vaak aangevuld met informatie van relevante instituties. En dan gingen we schrijven. Overigens was er altijd ruimte voor discussie. Als wij als team van speechschrijvers inhoudelijk iets wilden veranderen, dan konden we dat bij het hoofd van Poetins persoonlijke administratie neerleggen en diegene besloot dan of hij onze aanpassingen accepteerde”.
Bemoeide Poetin zich weleens direct met de teksten die u schreef?
“Zelden tot nooit. Maar als hij iets specifieks wilde, dan vertelde hij dat voordat we begonnen met schrijven. Meestal ging het zo dat we tijdens een wekelijkse vergadering de evenementen en belangrijkste onderwerpen van die week doorspraken en meer niet. Hij las zijn toespraken meestal ook pas als hij in de auto of in het vliegtuig zat onderweg naar de plek waar hij ging praten.”
Waarom besloot u in 2008 weer voor Poetin te gaan werken?
“Omdat ik in 2008 nog vertrouwen in hem had. Over het algemeen heerste er onder liberalen in Rusland destijds een groot gevoel van optimisme en inspiratie. Tijdens de eerste twee termijnen van Poetin leefde Rusland op en toen het einde van zijn laatste termijn naderde, vreesden veel mensen dat hij zich niet aan de grondwet zou houden en voor een derde termijn zou gaan. Maar dat gebeurde niet. Hij trad af en dat was het enige juiste om te doen.
“Sterker nog, hij installeerde [Dmitri, red.] Medvedev als president, een man die destijds bekend stond als liberaal en progressief. Een echte vernieuwer. Dat inspireerde mij en vele andere liberalen. Rusland leek de juiste weg in te slaan. De hoop op politieke hervormingen was reëel en daarom besloot ik om voor Poetin te gaan werken. Wisten wij veel dat het binnen een paar jaar allemaal naar de klote zou gaan.”
Wanneer en waarom besloot u te stoppen?
“De eerste keer in 2001 kreeg ik een hogere positie met een beter salaris aangeboden bij de politieke partij van [de toenmalige, red.] oppositieleider Boris Nemtsov. Ik kon toen aan de slag als het hoofd van de pr-afdeling en dat vond ik interessant om te doen. De tweede keer dat ik vertrok als een van Poetins speechschrijvers was in 2010. Toen was de reden dat ik een interessante baan aangeboden kreeg binnen het politiek leiderschap van een van de regio’s in Rusland. In beide gevallen ging het kortom om persoonlijke, carrièregerichte redenen. Politiek speelde daarbij geen rol.”
En wanneer en waarom besloot u uit Rusland te vertrekken?
“In 2014 besloot ik te stoppen als ambtenaar. Nadat het Kremlin dat voorjaar de Krim binnenviel en annexeerde, was de maat vol voor mij. Dat was het keerpunt waarop ik dacht: ik ga nooit meer voor de staat werken. Vier jaar later ben ik uiteindelijk naar Israël vertrokken, omdat ik vanuit de autoriteiten persoonlijke dreigementen kreeg.”
Hoe kijkt u nu naar Poetin?
“Hij is een dictator en een oorlogscrimineel en hij moet zo snel en zo lang mogelijk de cel in.”
En naar zijn huidige speeches?
“Ze zijn verschrikkelijk. Het enige doel dat ze dienen is om de geschiedenis terug te draaien. Poetin wil terug naar het verleden. Hij wil de leider zijn van een groot imperium en dat is zo’n beetje het enige wat in zijn toespraken naar voren komt. Het is bizar en ijzingwekkend om aan te horen.”
Hoe ziet u de toekomst van Rusland voor zich?
“Poetin houdt het wellicht nog een tijdje uit, maar vroeg of laat zal er hevige onrust ontstaan onder de bevolking. Op de lange termijn wordt Rusland zonder twijfel een democratisch land. Poetin is alle middelen van het autocratische systeem aan het opgebruiken: de grondstoffen, de mensen, de instituties. Daardoor is het systeem inmiddels compleet inefficiënt en zal dit autocratische of sterke-leider-systeem weldra uitgeput zijn.”
Werkt de oorlog wat u betreft als een katalysator op dat verval?
“Absoluut. Doordat Poetin niet in staat blijkt deze oorlog te winnen, versnelt hij het proces. Hij stevent steeds sneller af op zijn eigen politieke ondergang. Het feit dat deze oorlog zo slecht gaat, ondermijnt zijn legitimiteit. Want de enige legitimiteit die Poetin na al die jaren nog heeft, is zijn imago als sterke leider. En als hij deze oorlog tegen een op papier inferieur en kleiner land niet eens kan winnen, dan is hij allesbehalve een sterk leider.”
Toch lijkt Poetin nog altijd de touwtjes stevig in handen te hebben. Wanneer verwacht u de ommekeer?
“Dat zou zomaar kunnen gebeuren bij de presidentsverkiezingen van volgend jaar. Uiteraard zullen er door de enorme collectieve angst die Poetin door de jaren heen onder de Russen heeft gecreëerd, geen massaprotesten uitbreken als er wederom op grote schaal fraude wordt gepleegd. Maar die fraude zal op zijn minst bijdragen aan zijn afnemende populariteit die door de oorlog en de economische neveneffecten daarvan al historisch laag is. Zodra dat gebeurt, verliest Poetin nog meer van zijn legitimiteit, want vergeet niet: bij de vorige verkiezingen in 2018 stemde meer dan de helft van de Russen nog op hem omdat ze in hem geloofden.
“Dat gaat dit keer echt anders zijn. Mensen zullen anders stemmen en daarmee vermindert of verdwijnt zijn electorale legitimiteit. Dan kan Poetin frauderen wat hij wil, maar de stemming in het land verandert daarmee. Mensen gaan zich afvragen waarom ze onder zulke slechte omstandigheden leven en dan kunnen ze niet anders dan concluderen dat hij de reden is voor al die ellende.”
En dan komen al die Russen wél opeens in opstand? Dat gebeurde de afgelopen jaren ook niet.
“Klopt, maar vergeet niet dat Rusland geen Noord-Korea is. Russen kennen relatieve vrijheden, met name in de steden die ook onder Poetin lange tijd Europees en vrij aanvoelden. Dat scenario is nu ver te zoeken. Sterker, de vrijheden worden alleen maar minder en de verkiezingen kunnen de druppel zijn die de emmer doet overlopen. Dan realiseren al die stedelingen zich opeens dat die onvrijheid wordt veroorzaakt doordat ze worden geregeerd door een seniele, zwakke tiran. Dat is genoeg reden voor een volksopstand of een paleiscoup.”
Maar wacht even: wordt het nou een revolutie of een coup?
“In de praktijk is het altijd een combinatie van een paleiscoup en een volksopstand. De elite zal niets doen zolang Poetin zijn populariteit onder de bevolking niet geheel verliest. Pas wanneer hij echt gehaat wordt door het grootste deel van de bevolking, zal de elite zich sterk en bereid genoeg voelen om tegen hem samen te zweren.”
Maar Poetin heeft ook bewezen dat hij onrust binnen de elite én onder het volk met snoeiharde repressie in de kiem weet te smoren.
“Dat klopt, maar repressie stabiliseert het systeem alleen op korte termijn. Het creëert namelijk angst en bange mensen durven niet in opstand te komen. Maar op de lange termijn zal Poetin zijn sociale fundament verliezen. Op een gegeven moment wordt hij zo impopulair, dat de elites een momentum voelen en tegen hem in durven en zullen gaan.”
Hoe ziet Rusland er na de val van Poetin uit?
“Grote kans dat er eerst iemand uit zijn vertrouwenskring naar boven komt drijven. Een of andere gek die dezelfde waanzinnige ideeën over de wereld deelt. Maar dat zal van korte duur zijn. Dat hebben we vaker gezien in de geschiedenis. Kijk maar naar het Spanje van na de val van generaal Franco. Toen was er ook een korte tussenperiode met een opvolger, maar uiteindelijk was het verlangen naar democratie onder de bevolking zo groot, dat er geen houden aan was.”
Lees ook:
Voor Marina Ovsjannikova was de oorlog de grens: ‘Ik kon niet meer toekijken hoe de Russen werden gehersenspoeld’
Een jaar geleden werd Marina Ovsjannikova wereldnieuws toen ze op de Russische staats-tv met een protestbord tegen de oorlog de studio in liep. Toch werkte ze zelf ook jarenlang voor de propagandamachine. ‘Ik stak mijn kop in het zand.’
